Herb woj. lubuskiego
Etymologia nazwy
W lutym 1945 roku przywódca związku Radzieckiego Józef Stalin wraz z prezydentem USA Franklinem Delano Rooseveltem i premierem Wielkiej Brytanii Winstonem Churchillem ustalili rekompensatę dla Polski w postaci Pomorza Zachodniego, Śląska, Prus Wschodnich i Ziemi Lubuskiej, a granicę ustalili na Nysie i Odrze. Po 700 latach, gdy za czasów Piastów utracono Ziemię Lubuską, z powrotem została ona przyłączona do Polski. Sama nazwa Ziemia Lubuska (łac. terra lubusiana) była używana już w średniowieczu. Jednak wojny i wydarzenia historyczne z XIII wieku spowodowały, że Polska utraciła Ziemię Lubuską, a co za tym idzie zaprzestano używać polskiej nazwy. Dopiero koniec II Wojny Światowej zwrócił Polsce tę część ziem. W 1945 roku powrócono do pierwotnej nazwy, która bardzo szybko się rozpowszechniła i z niesłabnącą popularnością trwa do dzisiaj. Także w podziale administracyjnym obowiązującym od 1 stycznia 1999 roku wprowadzono województwo lubuskie. Ziemia Lubuska wzięła swą nazwę od miasta Lubusz (niem. Lebus) leżącego po lewej stronie Odry na terenie Niemiec.
Pradzieje
Pierwsi ludzie na terenach dzisiejszej Ziemi Lubuskiej pojawili się pod koniec starszej epoki kamienia (tzw. późny paleolit). Ten etap paleolitu występował na Niżu Środkowoeuropejskim. W wyniku cofnięcia się lądolodu skandynawskiego ludzie zeszli z wyżyn i zaczęli zamieszkiwać niziny. Obszar Ziemi Lubuskiej był miejscem granicznym i przenikania się dwóch kultur późnego paleolitu, kultury ahrensburskiej i kultury świderskiej tworzących kompleks kultury z liściakami lub inaczej nazywanej kultury ostrzy trzoneczkowatych. Ludzie z tej epoki prawdopodobnie mogli już mieć udomowionego psa i do polowań posługiwać się bardziej rozwiniętym narzędziem w postaci łuku. Kolejni osadnicy przybywali w środkowej epoce kamienia (mezolit) i tak samo jak ludzie z paleolitu trudnili się myślistwem i zbieractwem. Także w młodszej epoce kamienia (neolit) na Ziemi Lubuskiej znad środkowego Dunaju pojawili się osadnicy potrafiący uprawiać ziemię. Przynieśli ze sobą także kulturę ceramiki wstęgowej rytej, a jej nazwa wywodzi się od rytego wstęgowego ornamentu, którym zdobiono gliniane naczynia. Prowadzone badania archeologiczne w rejonie Środkowej Odry wykazały także obecność w neolicie innych kultur takich jak: kultura amfor kulistych, kultura pucharów lejkowatych oraz kultura ceramiki sznurowej. Osadnicy kultury amfor kulistych posługiwali się krzemiennymi siekierami i ostrzami a na garnkach pojawiały się znaki swastyk jako symbol Słońca i Dobra. Z kolei w kulturze pucharów lejkowatych ludność oprócz łowiectwa i rybołówstwa potrafiła uprawiać zboże z wykorzystanie radła i ciągnącego je bydła. Natomiast osadnicy kultury ceramiki sznurowej potrafili oswoić konie. Znali także wyroby z miedzi. Na terenach Polski neolit trwał od VI do II w. p.n.e. Po epoce kamienia nastąpiła podzielona na pięć okresów epoka brązu. We wczesnym okresie tej epoki – datowanym na lata 2300-1500 p. n.e. na Ziemię Lubuską napłynęła duża ilość osadników, którzy zajmowali się zbieractwem, myślistwem i rolnictwem oraz nową dziedziną jaką jest handel. Świadczą o tym znaleziska z wykopalisk archeologicznych w postaci ozdób pochodzących z terenów dzisiejszych Włoch, Węgier i Anglii. W kolejnym okresie epoki brązu przypadającym na lata 1500-1300 p. n.e. wytworzyła się tzw. kultura przedłużycka. Ziemię Lubuską zamieszkiwała wówczas ta sama ludność co Wielkopolskę, Śląsk i Łużyce. W następnym okresie epoki brązu (1300-1100 p. n.e.) wykształciła się kultura łużycka, która swoim obszarem objęła tereny dzisiejszej zachodniej i środkowej Polski oraz wschodnich Niemiec. Kultura łużycka przetrwała blisko tysiąc lat (1300-300 p. n.e.). Charakteryzowała się wielką ekspansją osadniczą. Ludzie przestali prowadzić koczowniczy tryb życia i zaczęli zakładać grody i osady. Trudnili się rolnictwem, hodowlą zwierząt i rzemiosłem. W najmłodszym okresie epoki brązu i na początku epoki żelaza przypadł szczyt kultury łużyckiej. Powstało wtedy na terenie Ziemi Lubuskiej kilkanaście grodów, min. w Lubuszu, który bronił brodu na Odrze oraz najsłynniejsza w Polsce osada w Biskupinie. Następnie od około 400 roku p. n.e. do początku naszej ery w okresie lateńskim kultura łużycka uległa zanikowi a powstała nowa kultura luborzycka, a po niej przeworska, w których bardzo dynamicznie rozwinęła się metalurgia. Po nich w dorzeczu środkowej Odry rozwinęła się kultura pomorska, w której metalowe narzędzia silnie wypierały kamienne.
Oprócz Lubusza w okresie wczesnohistorycznym powstały także inne większe grody o znaczeniu administracyjnym i wojskowym, min. Santok, Drzeń-Drezdenko, Krosno nad Odrą, Osno oraz mniejsze – Garbicz, Owczary, Połęcko, Kije, Skąpe, Kargowa. Gród w Santoku położony w bardzo strategicznym miejscu w rozwidleniu Warty i Noteci, Gall Anonim nazwał „kluczem i strażnicą Królestwa Polskiego”. Z kolei Grody w Lubuszu i Krośnie broniły przepraw przez Odrę. Wszystkie wymienione grody były ośrodkami osadnictwa, w których okoliczna ludność na wypadek zagrożenia lub wojny mogła się schronić. Już za czasów plemiennych w grodach istniała administracja a zarządzali nimi starości rodowi a w późniejszych czasach piastowskich kasztelanowie. Ogółem odkryto i zlokalizowano około 50 grodzisk. Przy wielu grodach istniały podgrodzia, z których w średniowieczu rozwinęły się miasta.
Plemiona
Dziadoszanie (Dadodesani) zamieszkiwali w południowej części dzisiejszego województwa lubuskiego. Dziadoszanie zajmowali m.in. Krosno, Głogów i Iłowę. Od zachodu sąsiadami Dziadoszan było plemię Milczan, a od południa śląskie plemiona Bobrzan i Trzebowian oraz od południowego wschodu plemię Polan. W środkowej części Ziemi Lubuskiej po obu stronach Odry osiedliło się plemię Lubuszan. Z zachodu sąsiadowali z Wieletami, a od północy z plemieniem Pomorzan. Wszystkie te plemiona, łącznie z Wieletami, należeły do grupy plemion słowiańskich.
Podsumowując na obszarze dzisiejszego województwa lubuskiego osiedliły się cztery plemiona słowiańskie: Dziadoszanie, Lubuszanie, Polanie i Pomorzanie. Były to plemiona wysoko rozwinięte, z własnymi rządami, administracją, bogatą kulturą i wojskiem na wypadek wojny. Dopiero w X wieku Piastowie scalili plemiona i utworzyli państwo polskie, w skład którego weszła także Ziemia Lubuska.
Mapa plemion na Ziemi Lubuskiej
Bibliografia:
Popiołek K., Historia Śląska od pradziejów do 1945 r., Katowice 1972
Toczewski A., Ziemia Lubuska na Środkowym Nadodrzu, Toruń 2000
Toczewski A., Historia Ziemi Lubuskiej, Zielona Góra 2008
Adam