kwi 262015
 
Nietkowice
Nietkowice

Pod koniec marca napisała do nas wiadomość Pani Halina Węgrzyn (z domu Szczur), która urodziła się oraz spędziła dzieciństwo i wczesną młodość w Nietkowicach. Pani Halina będąc już na zasłużonej emeryturze często udaje się w sentymentalne podróże w przeszłość. Ma znakomitą pamięć do nazwisk, faktów i dat. Jedną z takich podróży do swoich szkolnych lat postanowiła się z nami podzielić.

Moja “przygoda” ze Szkołą Podstawową w Nietkowicach zaczęła się, gdy miałam zaledwie 5 lat. Urodziłam się w marcu 1946 roku, jako jedno z pierwszych dzieci urodzonych w Nietkowicach, od czasu zakończenia wojny.Naukę w szkole podstawowej próbowałam rozpocząć już w 1951 roku, kiedy to “wędrowałam” śladami starszej o 2 lata siostry Krysi, rozpoczynającej właśnie naukę w tej szkole. Nieodparta chęć zdobywania wiedzy była we mnie tak silna, że po wyjściu Krysi z domu, wymykałam się ukradkiem i szłam za Nią, chowając się za drzewami, żeby mnie nie dostrzegła i nie zawróciła do domu. Takim sposobem docierałam do szkoły już po rozpoczęciu lekcji. Z trudem mogłam otworzyć sobie drzwi, ponieważ klamka znajdowała się zbyt wysoko. Jak już tego dokonałam “wsuwałam się ” po cichu do klasy, siadałam w ostatniej ławce, wyciągałam zeszyt, jakieś ołówki i czułam się bardzo poważna.
Często jednak moje “wejście” było zauważone i niestety ku mojemu wielkiemu niezadowoleniu byłam wypraszana z klasy, a siostrę zobowiązywano do odprowadzenia mnie do domu. Ona nie była z tego zadowolona również, bo przeze mnie musiała opuszczać lekcje. Trwało to przez jakiś czas i podobne sytuacje się powtarzały. W końcu otrzymałam stanowczy zakaz przychodzenia na lekcje, argumentowany tym, że przeszkadzam nauczycielowi w prowadzeniu zajęć.
Wówczas nauczycielem był Pan Wacław Jankowiak, który nauczał w młodszych klasach. Nie przypominam sobie, aby moje zachowanie było naganne i mogło sprawiać kłopoty, wprost przeciwnie starałam się siedzieć cicho i uważnie. Tylko raz jeden i chyba ten fakt zaważył o moim losie, zdarzyło się, że wykonywałam jakieś rysunki w zeszycie i do korekty tej “twórczości” użyłam gumki. Była taka zielona, nazywana ”kartoflanką” i bardzo się kruszyła (“myszki” wówczas nie było). Następnie chciałam z kartki usunąć jej resztki, wówczas stało się coś przeze mnie niezamierzonego, dmuchając wydałam dźwięk podobny do …. gwizdania! Pan Jankowiak bardzo się na mnie zdenerwował, zwymyślał od “smarkaczy” i “maluchów” gwiżdżących na lekcjach. Przeprowadził rozmowę z rodzicami i zobowiązał ich do bezwzględnego przestrzegania zakazu przebywania mnie w szkole. Tak mocno to przeżyłam, że do dziś pamiętam i zawsze będę o tym pamiętać. Czy zakaz był przestrzegany – chyba jednak nie, moja przebiegłość w wymyślaniu sposobów dotarcia do szkoły nie miała końca. Dążenie do zdobywania wiedzy było nie do pokonania. W tej sytuacji w następnym roku szkolnym 1952/53, już za zgodą grona pedagogicznego, jako 6-latka, rozpoczęłam “legalną” naukę, która zakończyła się ukończeniem VII-ej klasy w roku szkolnym 1958/59.
W tamtym czasie szkoła mieściła się w dwóch budynkach. Jednym z nich był stary budynek znajdujący się w pobliżu obecnej szkoły, w której niestety nie miałam sposobności uczenia się, ponieważ wówczas dopiero ją budowano . W tym budynku stawiałam pierwsze kroki, bo tu odbywały się lekcje dla młodszych klas. Teren wokół nie był przystosowany do szkolnych potrzeb, nie było żadnego boiska ani placu. Zabawy w czasie przerw odbywały się po prostu na drodze obok szkoły. Po drugiej stronie drogi znajdował się poniemiecki cmentarz. Były tam murowane grobowce i groby z żelaznymi krzyżami, przeważnie ogrodzone metalowymi płotkami. Wiosną kwitły tu białe konwalie i niebieskie przylaszczki. Była tam też budowla nazywana przez nas, o zgrozo – “trupiarnia” ! Od niej właśnie zaczynała się spora górka, bardzo przydatna – zwłaszcza w zimie. Zjazd z niej na sankach i wszystkich innych możliwych sprzętach był znakomity, ale też niebezpieczny. Na dole bowiem znajdowała się zbudowana z desek wysoka, stojąca na betonowym fundamencie wieża, służąca do rozciągania i suszenia węży strażackich. Często zjazd z górki kończył się boleśnie na ścianie tej wieży. Niewielkie podwórko należące do budynku było zaniedbane, z ruinami zabudowań gospodarczych, porośnięte krzakami i chwastami. Była to tzw. “stara szkoła”, dziś jest tam stołówka szkolna.
Wielką atrakcją było wówczas i to, że w dość bliskim sąsiedztwie szkoły mieszkała rodzina Pana Michała Akułowicza. We własnym domu, przez jakiś okres, prowadził on wiejską gospodę. Tam też można było kupić różne słodycze. Największym powodzeniem wśród dzieci cieszyły się lizaki tzw. koguciki. Czerwone, przeźroczyste, kosztowały 0,60 zł i smakowały wybornie. Były też cukierki “Raczki”, których smak do dziś pamiętam. Biegaliśmy po nie w czasie przerw między lekcjami.

Halina Węgrzyn

kwi 192015
 
Stanisława Mackiewicz

Stanisława Mackiewicz

Gdy front rosyjski był już blisko Wilejki to Niemcy powiedzieli wszystkim, że każdy może uciekać gdzie tylko chce. My posłuchaliśmy kolegi ojca, żeby uciekać do lasu w inne miejsce niż my chcieliśmy. Ale najgorzej jest słuchać kolegów. Najlepiej robić coś samemu. Ojca też prawdopodobnie podkablował kolega, gdy go zamknęli do więzienia. Teraz też z tym kolegą źle na tym wyszliśmy. A tam gdzie chcieliśmy my uciekać to było bezpieczniej. Rosjanie albo to byli Ukraińcy zabrali nam konia. Zresztą zabrali nam wszystko. Mieszkanie w Wilejce to spaliło się i zostaliśmy z niczym. Spaliło się mieszkanie i chlewik w którym trzymaliśmy zwierzęta. W tym chlewiku zakopaliśmy też swoje rzeczy, które także spłonęły. Za płytko je zakopaliśmy. W lesie też zakopaliśmy cenne rzeczy i jak po nie przyjechaliśmy to zastaliśmy tylko pusty dół. Ktoś musiał widzieć gdzie zakopywaliśmy. Po tym wszystkim gdy front przeszedł siedziałyśmy na drodze we trzy (siostry), idzie ruski lejtnant i się pyta co wy dziewuszki tak siedzicie? a my na to mieszkanie się spaliło i nie mamy gdzie mieszkać i nie wiadomo gdzie pójść. A on na to chodźcie ze mną, ja wam dam mieszkanie i robotę od razu. Poszłyśmy z nim. Było to nawet nie daleko od tego mieszkania, które się nam spaliło. Faktycznie miał duże mieszkanie – nie wiem po kim. Powiedział że tu będziemy mieszkać, w zamian będziemy mu sprzątać i do tego pracować na stołówce wojskowej. Lejtnant mieszkał w jednym pokoju a nasza rodzina dostała dwa pokoje. Mnie nie chcieli przyjąć do pracy na stołówkę, bo byłam za młoda ale starsze siostry poszły. Ja sobie za to zrobiłam pokoik na strychu. Posprzątałam ładnie i postanowiłam, że tam będę mieszkać. Tydzień tylko mieszkaliśmy na tym mieszkaniu. Przyszli partyzanci i powiedzieli myśmy mieszkali całą wojnę w lesie a wy w mieszkaniu to się teraz wynoście. Zajęli nam mieszkanie. Nie pomógł nawet lejtnant. Ojciec po tym powiedział gdzie my teraz mamy iść? Idziemy zobaczyć jak wygląda nasza gajówka w lesie.

Przyszliśmy na miejsce ale gajówka była spalona. Została tylko spora stajnia gdzie trzymaliśmy konia. Ojciec wyciął okna i drzwi w ścianach tej stajni i zrobił tam mieszkanie. Brat naciął takich nie za grubych drzew które połupał na pół i zrobił z tego podłogę. Mieliśmy owce i jedną dużą świnię, które nam się ostały. Tą świnię pędziliśmy z Wilejki i nie chciała wejść na most. Nie umieliśmy jej przegonić na drugą stronę. Mówiliśmy mamie zostawmy tą świnię ale mama kazała ją przepędzić na drugą stronę rzeczki. Namęczyliśmy się niemiłosiernie ale ją przepędziliśmy. Gdy była już na drugiej stronie patrzymy a tu partyzanci idą. Mówimy pewnie nam teraz tą świnię zabiorą i faktycznie chcieli nam ją zabrać ale jeden z nich był dobrym człowiekiem i mówi do reszty tych partyzantów po co wam teraz ta świnia jak jest upał i mięso zaraz się zepsuje. Zostawili nam tą świnię.

Brat z kolei kiedyś poszedł paść owce do lasu a u nas wilków było mnóstwo. I jakoś tak te wilki krążyły, że odłączyły owce od brata a było ich chyba z 18. Chodziliśmy po lesie i szukaliśmy owiec kilka dni ale znajdywaliśmy tylko gdzieniegdzie pogryzione skórki z owiec. Wszystkie wilki zjadły. Ruscy żołnierze mówili że oddaliśmy owce polskim partyzantom do zjedzenia, a my przecież przez całą wojnę polskich partyzantów nie widzieliśmy tylko samych ruskich.

W międzyczasie rozpoczęły się zapisy na wyjazd do Polski. Nawet te zapisy prowadził jakiś dalszy kuzyn ojca. Chcieliśmy wyjechać do Polski, bo mieliśmy już dosyć tych Ruskich a ojciec w szczególności. Ojciec zapisał się zaraz w pierwszej turze żeby przygotowali nam papiery do wyjazdu. Niestety nie wyjechaliśmy z główną grupą repatriantów, bo w Brodach był już mój kuzyn. Od siostry mamy syn. Mama była z bliźniaczek, więc to był taki bliski kuzyn. Nazywał się Wacław Jagiełło.

Byliśmy już spakowani w wagonie do wyjazdu ale postanowiliśmy że chcemy jechać do Wacława. Nasz wagon odłączyli, bo cały transport jechał gdzie indziej.

Przez to bardzo długo jechaliśmy do Brodów. Co chwilę nas gdzieś odłączali i stawiali na bocznicę. Jak wyjechaliśmy w połowie grudnia 1945 roku to w połowie stycznia 1946 roku byliśmy w Brodach. Święta spędziliśmy w wagonie. Do tego jak wyjeżdżaliśmy z Wileńszczyzny to tam już zaczęła się ostra zima i dużo śniegu było a tu przyjechaliśmy to śniegu nie ma i ciepło. W 1946 roku w Brodach była lekka zima. A my z Wilejki piękne sanie przywieźliśmy. Pociąg przyjechał do Krosna i ojciec mówi śniegu tutaj nie ma, wozu nie mamy a sani koń nie będzie ciągnął jak nie ma śniegu. Zostawiliśmy sanie w Krośnie na stacji, co cięższe włożyliśmy na konia i pieszo z Krosna przyszliśmy do Brodów. Później bardzo żałowaliśmy, że te sanie zostawiliśmy, bo jak śnieg spadł to nie mieliśmy sani. A naprawdę były to piękne sanie. Ładnie zdobione. Przywieźliśmy je aż do Krosna i tam je na stacji zostawiliśmy. Później szwagier Pikuła zrobił sanie i na nich robiliśmy kuligi.

W Krośnie poszliśmy do PURu gdzie udzielano pomocy repatriantom takim jak my. Tam dostaliśmy paczki UNRowskie. Mogliśmy też zostać w Krośnie, bo tam też było dużo pustych mieszkań i domów. Nie wszystko było jeszcze pozajmowane. Ale mama się uparła, że chce jechać do siostrzeńca. Ojciec z kolei nie był taki, że się przeciwstawiał matce. Zajęliśmy w Brodach dom i gospodarkę 10-cio hektarową i tak pracowaliśmy. Mogliśmy po jakimś czasie się przenieść gdzie indziej ale rodzice jakoś się już przyzwyczaili i tak zostaliśmy w Brodach.

Razem z nami przyjechała do Brodów także moja przyszła teściowa z synem, który później został moim mężem. Moja teściowa była też teściową Wacka Jagiełły. Przywieźliśmy ze sobą konia, byka, krowę, owce i świnie a teściowa nie miała nic i ich dołączyli do naszego wagonu.

Gdy przyjechaliśmy to nie mieliśmy co zwierzynie dać jeść. Niemcy mieli dużo stodół z sianem i zbożem ale większość była spalona. Te co zostały to pełne były snopków żyta. Nasza rodzina poszła do jednej z takich stodół, żeby namłócić trochę żyta dla konia. Nawet cepa nie mieliśmy tylko tak ręcznie uderzaliśmy snopkami o co popadnie, żeby coś wymłócić. Namłóciliśmy dwa worki i przyszedł sołtys, który nam zabrał te worki.

W Brodach poszłam także do szkoły na kurs wieczorowy, żeby mieć skończone 7 klas. Ten kurs trwał tylko kilka tygodni. Wacek Pluto był kierownikiem. Liszyk nauczycielem ale świadectw tutaj nie wystawiali. Po świadectwo trzeba było jechać do Krosna Odrzańskiego.

Ludzie po wojnie byli bardziej zżyci ze sobą. Często organizowano potańcówki. Na początku chodziliśmy też nad Odrę na salę. Marynarze na Odrze się zatrzymywali i przychodzili tańczyć. To były potańcówki. Jak muzyka zagrała to nogi same do tańca szły.

Moja mama została akuszerką i w latach 50 i 60-tych wielu dzieciom „pępki zawiązała”. Nie uczyła się nigdy odbierania porodów, ale kto ją poprosił to szła i odbierała dzieci.

1 sierpnia 1948 roku jako pierwsza wzięłam ślub w kościele w Brodach. Ślubu udzielił mi ksiądz Hura.

Mąż, jeszcze gdy był kawalerem to wstąpił do partii a ja powiedziałam, że nie chcę mieć męża partyjnego. Wtedy poszedł na zebranie, gdzie rzucił przewodniczącemu na głowę legitymację i powiedział zapisałem się do partii, bo mieliście dać mi krowę a daliście kozę. Rzucił tą legitymacją i poszedł. Po tym przewodniczący oskarżył go i za to wzięli go do wojska do kompanii karnej. Dwa lata służył w tej kompanii karnej. A byliśmy już wtedy małżeństwem. Pojechałam do niego na przysięgę do Kamiennej Góry i ci mężczyźni co byli w normalnym wojsku to załatwiali żoną noclegi i mogli spędzić z rodzinami trochę czasu a tych z kompanii karnej to zaraz po przysiędze zapakowali na samochody i wywieźli do Miroszowa.

Później życie dalej płynęło. Urodziłam dzieci. Zmarli moi rodzice, mąż i najmłodszy brat. Teraz mieszkam otoczona dziećmi i wnukami. Spotykam się też z rodzeństwem i czasami lubimy powspominać stare czasy.

Adam

kwi 112015
 
Stanisława Mackiewicz

Stanisława Mackiewicz

Pewnego razu przyszli do nas na gajówkę dwaj Niemcy. Byli żołnierzami, którzy pilnowali gdzieś w lesie ludzi pracujących przy wyrębie drzewa. Pobłądzili i zgubili się. Zaczęli z nami rozmawiać. Jeden nawet wyciągnął różaniec i zaczął mówić, że jest katolikiem i zaczęli prosić żeby ich odprowadzić, bo zgubili się i przyszli po błocie. Ja z siostrą kawałek ich odprowadziliśmy. Czułyśmy się dziwnie, bo przez tą drogę nie wyszedł z lasu żaden partyzant. Zaprowadziliśmy ich do sąsiedniej miejscowości i tam dalej poprowadził ich znajomy pan Proniewicz. A my z siostrą udaliśmy się w drogę powrotną. Gdy wróciliśmy do domu to przyszli do nas partyzanci i zaczęli się wypytywać skąd wracamy. Wytłumaczyliśmy im, że dwaj Niemcy się zgubili i ich odprowadziłyśmy. Wtedy partyzanci na to odpowiedzieli, że przyszło tu stu Niemców i my im pokazywałyśmy, gdzie partyzanci mają swoje kryjówki. Wstawiła się za nami matka i powiedziała przyszli po błocie to zobaczcie ile śladów zostawili. Są ślady tylko dwóch Niemców. Po tym partyzanci odpuścili i nas więcej nie przepytywali. Teraz gdy patrzę na tą sytuację z perspektywy czasu to miałyśmy bardzo dużo szczęścia bo partyzanci mogli zabić Niemców i nas dwie za to, że pomagamy hitlerowcom.

Musieliśmy ciągle pomagać partyzantom czy tego chcieliśmy czy nie. Pewnego dnia przyszło do ojca zawiadomienie, że na drugi dzień ma się zgłosić w Wilejce do Niemców. Ojciec podejrzewał, że któryś kolega go podkablował Niemcom, że pomaga partyzantom. Ojciec długo się zastanawiał co ma zrobić. Wyjścia z tej sytuacji były trzy. Czekać na Niemców aż przyjdą po ojca, co równałoby się ze śmiercią. Samemu się zgłosić do Niemców i liczyć, że nie będzie aż tak źle. Lub trzecie wyjście wstąpić do partyzantki. Ale jak wstąpić do partyzantki jak się ma tak dużą rodzinę. Niemcy zapewne zemściliby się na rodzinie. Ojciec postanowił, że zgłosi się do Niemców. Na drugi dzień pojechał do Wilejki i tam zamknęli go w więzieniu. Czasami z tego więzienia gonili więźniów gdzieś do pracy to starsza siostra jak zobaczyła ojca to podbiegła do niego i wcisnęła mu kawałek chleba pod pachę żeby coś zjadł. W tym więzieniu siedział około 5 miesięcy. Mamusia jeździła do więzienia, żeby wypuścili ojca. Zaniosła swoje złoto ale nic to nie pomogło. Było nawet jeszcze gorzej, bo wsadzili ojca do karceru. Z miesiąc siedział w tym karcerze aż zachorował tak mocno, że zaczął wzywać lekarza. Lekarz przyszedł zbadał ojca i powiedział Niemcom dla niego to nawet kuli szkoda, bo mu dużo życia nie zostało. Niemcy wypuścili ojca. Lekarz prawdopodobnie specjalnie tak powiedział, bo wiedział że ojciec może jeszcze wyzdrowieć, a Niemcy może nie chcieli trzymać konającego w więzieniu. Gdy ojciec wychodził na wolność to Niemcy dali mu nawet wiązkę jakiś ciuchów – chyba żydowskich i powiedzieli masz dasz to dzieciom żeby miały w co się ubrać. Ojciec był taki słaby, że odcinek kilkuset metrów z więzienia szedł pół dnia. Tak go wykończyli w tym więzieniu.

My w międzyczasie przeprowadziliśmy się do Wilejki, ponieważ baliśmy się bez ojca mieszkać w lesie. Ta przeprowadzka nie była taka prosta jak się to może wydawać. Baliśmy się śmierci ze strony partyzantów, za to że poszliśmy mieszkać do miasteczka. Na szczęście partyzanci się zgodzili i i mogliśmy bez przeszkód zamieszkać w Wilejce. Przenieśliśmy cały nasz inwentarz i zwierzęta do miasteczka. Kiedy ojciec wyszedł z więzienia to też nie wróciliśmy do lasu. Zostaliśmy w Wilejce. Dalej musieliśmy oddawać nałożone limity mleka, zbóż i mięsa. Do tego znajomi przyprowadzili nam swoje krowy na przechowanie i z tych krów też musieliśmy oddawać mleko Niemcom. Na wsiach nie było za dużo krów, bo prawie wszystko partyzantka zabrała. Kiedyś byliśmy zobaczyć kryjówkę partyzantów i ujrzeliśmy na sosnach 5 krów powieszonych. Zaschnięte były już te krowy i całe mięso się zmarnowało – nie zjedli go.

W Wilejce partyzanci dalej przychodzili do nas. Czy to kamuszków do zapalniczek przynieść, bo używali takich zapalniczek na kamuszki, czy sól załatwić. Partyzanci przynosili do nas listy z tym co potrzebują i gdzie to dostarczyć. Listy te nosili w bucie pod stopą, żeby w razie kontroli Niemcy nic nie znaleźli. Często partyzanci kazali przynosić rzeczy na drugą stronę rzeki Wilii (Neris), która przepływała przez Wilejkę. Było to bardzo niebezpieczne, bo Niemcy stali na moście. I jak to przenieść? Niemcy skontrolują, znajdą i zabiją. Uzgodniliśmy z partyzantami miejsce nad rzeką gdzie kazali zostawiać rzeczy, które później zabierali. Tak było aż do wejścia Rosjan.

W Wilejce Niemcy zrobili getto dla Żydów. Tam ich z okolicy wszystkich spędzili i zabili.

Gdy przenieśliśmy się do Wilejki to siostry zaczęły pracować co nam bardzo pomogło w przetrwaniu a nawet bardzo poprawiło naszą sytuację. Najstarsza siostra Maria pracowała u Niemców w mleczarni. A my, że mieliśmy krowę to musieliśmy odstawiać do tej mleczarni mleko. Dzięki temu że siostra tam pracowała to ja nosiłam puste kany a siostra zapisywała, że odpowiednią ilość litrów mleka przyniosłam. Z powrotem zwykli ludzie dostawali część chudego mleka a nam siostra nalewała śmietany. W domu zrobiliśmy masła i biedy nie odczuwaliśmy. Czasami siostra dawała też znać i przychodziłam do mleczarni po taki duży okrągły żółty ser. Na początku jak go jedliśmy to nam śmierdział ale później jak się przyzwyczailiśmy to nawet nam zasmakował. Teraz bym sobie zjadła takiego sera. To był prawdziwy żółty ser z dziurami a nie to co teraz same podróbki.

Z kolei druga starsza siostra Leokadia także pracowała u Niemców ale przy prześwietlaniu jajek. Jak zobaczyła, że na jajku jest jakaś malutka plamka, kropka czy pęknięcie to je odkładała na bok. Chodziłam do niej z koszykiem i przyniosłam do domu tych jajek, których Niemcy nie chcieli. Tym jajkom nic nie brakowało ale Niemcy musieli mieć „idealne jajka”.

Po krótkim czasie ja też poszłam do pracy. Załatwił mi ją jakiś znajomy rodziców, bo nigdzie nie chcieli mnie przyjąć ze względu na to, że byłam za młoda żeby pracować. Jakoś się udało i przyjęli mnie do niemieckiego szpitala, gdzie leczono choroby skóry u niemieckich żołnierzy. Pracowałam w kuchni w tym szpitalu.

Chorzy niemieccy żołnierze często wyglądali jakby skóry nie mieli. Takie rany, plamy, wrzody i Bóg wie co mieli na sobie. Najczęściej chodzili nago. Nie wiem co to były za choroby, czemu chodzili nago, pewnie tak lekarze zalecali ale widok był straszny. W szpitalnej kuchni pracowałam z dziewczyną rok albo dwa lata starszą ode mnie, która była sierotą i kilkoma starszymi kobietami a szefem był Niemiec, który zaraz na początku mi powiedział, że nie muszę się go bać, bo on też chce przetrwać wojnę, a w domu ma córki w moim wieku. Pozwalał mi i mojej koleżance, żebyśmy oczywiście w granicach rozsądku mogli jeść w kuchni i wynosić trochę jedzenia do domów. Czasami cukier przyniosłam, a czasami nawet cukierki.

My dwie młode dziewczyny czyściłyśmy chleby. Niemcy świeżego chleba nie jedli tylko taki kilkutygodniowy a nawet trzymiesięczny. Tylko taki chleb jedli i mówili, że czerstwy jest zdrowszy niż świeży. To były takie małe chlebki i miały prawie zielony kolor. Myśmy je szczotkami czyścili i szorowali. Po takim czyszczeniu chleb nabierał ładnego żółtego koloru.

Natomiast starsze kobiety w kuchni obierały kartofle. Zobaczyły, że my wynosimy jedzenie i nas podkablowały. Przyjechali żandarmi w takich dziwnych wysokich czapkach. Szef kuchni udawał, że o niczym nie wie co się działo w kuchni. Żandarmi nas dwie młodsze postawili po jednej stronie a starsze kobiety po drugiej stronie. Po chwili powiedzieli że mi nic nie mogą zrobić, bo jestem za młoda i jedynie wyrzucą mnie z pracy w kuchni ale ta moja koleżanka była starsza trochę ode mnie i dali jej wybór, albo jedzie na roboty do Niemiec, albo plewi przyszpitalny ogród. Zgodziła się na plewienie ogródka. Po wyrzuceniu mnie ze szpitalnej kuchni zaczęłam znowu nosić od siostry jajka. To zaniosłam jakiemuś Niemcowi i w zamian mi nasypał do koszyka cukierków. Także w domu głodu podczas niemieckiej okupacji nawet w mieście nie odczuwaliśmy.

Adam

kwi 042015
 
Mołodeczno na przedwojennej widokówce (źródło zdjęcia wikipedia.pl)

Mołodeczno na przedwojennej widokówce (źródło zdjęcia wikipedia.pl)

Wybuch wojny we wrześniu 1939 roku pamiętam bardzo dobrze. Nie poszliśmy do szkoły we wrześniu, bo trzeba było pomagać rodzicom przy pracach na gospodarce. W międzyczasie 17 września wybuchła wojna. Pamiętam, że samoloty latały po niebie jak szalone ale żadnych walk nie było. My dzieci w tym dniu akurat krowy paśliśmy i przyglądaliśmy się samolotom. Po jakimś czasie do nas na gajówkę przyszli rosyjscy żołnierze. Siostra Leokadia jak zobaczyła żołnierzy to ze strachu do szafy się schowała. Żołnierze weszli do nas do domu i zaczęli robić rewizję mieszkania. Otworzyli też szafę i siostra im z tej szafy prosto w ręce wpadła. Z boku mogło to wyglądać śmiesznie ale za takie ukrywanie się mogli ją zastrzelić i całą rodzinę też.

Ale czego szukali i po co przyszli to nie wiem. Przeszukali dom, trochę bałaganu zrobili i poszli. Do szkoły w 1939 roku już więcej nie poszliśmy. Miałam skończone tylko dwie klasy z polskiej szkoły.

W zimie 1940 roku zaczęły się wywózki polskich rodzin na Sybir. Nas też mieli wywieźć i czekaliśmy na ten makabryczny dzień. Ale cud sprawił, że nas nie wywieźli. Dokładnie nie pamiętam co było tego powodem. Jechali już po nas ale po drodze spotkali znajomego Żyda, który pilnował ludzi albo sam pracował w lesie. Zapytali się go o naszego ojca, co to za człowiek? A on odpowiedział, że to bardzo dobry człowiek. Zawrócili i nie przyjechali po nas. Opatrzność nad nami czuwała. Może też dlatego, że mieszkaliśmy w lesie daleko od wioski nie chciało się Rosjanom po nas jechać. Po tym ojciec dalej był gajowym. Nie pamiętam czy pracował dalej dla Pana czy dla Rosjan. Wiem tylko, że Pan nie przeżył wojny, mogli go zabić Rosjanie, albo później Niemcy. Wielce prawdopodobne także, że mogli go wywieźć na Sybir i tam zginął.

Po za tym za Rosjan nie widziałam rozstrzeliwań polskiej czy białoruskiej ludności ale w lesie czasami było pełno trupów. Były nie pochowane albo tylko lekko ziemią przysypane, tak że wilki je zaraz wyciągały. Ojciec często jeździł i chował te ciała, których wilki nie rozszarpały. Kto zabił tych ludzi i co to byli za ludzie – tego nie wiem.

W czasie wojny chciałam chodzić do szkoły. Kiedyś w lesie z bratem Stanisławem spotkaliśmy mężczyznę, który pilnował ludzi przy wyrębie drzew. Zaczęliśmy z nim rozmawiać. Napisał nam litery ale nie ruskie tylko białoruskie. Po tym z bratem postanowiliśmy iść do szkoły. Rodzice chyba nawet o tym nie wiedzieli. Sami się wybraliśmy do szkoły do Poniatycz. Nikt nas nawet nie odprowadził. Przyszliśmy z bratem do szkoły. Nauczyciel zapytał się, do której klasy idziemy. Powiedziałam że do trzeciej. Ja miałam dwie klasy w polskiej szkole skończone a brat tylko jedną . Nauczyciel przyjął nas do trzeciej klasy. Akurat w ten dzień dzieci pisały dyktando (diktioszka). My z bratem też musieliśmy napisać to dyktando. Oczywiście dyktando było po białorusku. Ja jak nie wiedziałam gdzie jaką literę wstawić z białoruskiego alfabetu to pisałam polską. A brat w ogóle nie umiał białoruskiego i napisał całe dyktando po polsku. Gdy nauczyciel sprawdził dyktanda to jego było całe czerwone od błędów. Po tym nauczyciel zostawił mnie w trzeciej klasie a brata przesadził do drugiej. I tak skończyłam trzecią klasę w białoruskiej szkole.

Panowanie Rosjan trwało ponad 1,5 roku i po nich wkroczyli Niemcy. Walk także nie pamiętam, bo Niemcy zaatakowali Związek Radziecki z zaskoczenia i Armia Czerwona na naszych terenach szybko się wycofała. Po paru dniach na gajówkę przyjechali Niemcy. A my mieliśmy przy gajówce świnie. Takiego dużego (rabe) wieprza i maciorę co się dopiero oświniła z malutkimi prosiakami. W lato nie trzymaliśmy świń w chlewie tylko mieliśmy zrobioną zagrodę na dworze. Były to duże czarno-białe świnie. Niemieccy żołnierze przyjechali ciężarówką. W rękach trzymali karabiny gotowe do strzału. Weszli do zagrody ze świniami i zamiast tego wieprza to zabrali maciorę od tych małych prosiaków. Musieli się pomylić. Wsadzili na samochód i odjechali, a prosiaki zostały bez matki. Nikt z naszej rodziny nie miał odwagi wytłumaczyć Niemcom, że pomylili świnie. Musieliśmy karmić prosiaczki smoczkiem ale udało się wszystkie uratować. Żal nam było, że Niemcy nam zabierają świnię ale mogli przynajmniej zabrać tego wieprza. Mniej problemów by było. Po tym Niemcy bardzo rzadko do nas przyjeżdżali ze względu na odległość. Oczywiście Niemcy nałożyli na nas przymusowe dostawy mięsa, zboża, mleka i jajek, które trzeba było za darmo oddawać. Podczas okupacji niemieckiej nie chodziliśmy do szkoły.

Początkowo oprócz tych przymusowych dostaw nie odczuwaliśmy szczególnie przykro niemieckiego panowania. Nawet ojciec po wkroczeniu Niemców dalej był gajowym.

Gajówka schowana głęboko w lesie uchroniła nas od częstych wizyt Niemców ale za to zachęcała partyzantów do odwiedzin. Partyzanci przywozili nam mąkę, żeby im chleb upiec. Na gajówce mieliśmy też parową łaźnię. Partyzanci przychodzili do naszej łaźni się kąpać.

Nasza rodzina znalazła się między młotem a kowadłem. Partyzanci kazali sobie pomagać. Gdyby ojciec się na to nie zgodził to by zabili całą naszą rodzinę. Partyzanci byli bezwzględni. Z drugiej strony natomiast groziła nam śmierć ze strony Niemców, gdyby dowiedzieli się, że udzielamy pomocy partyzantom.

Adam

Translate »