Wspomnienia Mikołaja Zubika cz. IX – ponad 40 lat w Pomorsku

 Mikołaj Zubik, Pomorsko, Wspomnienia  2 komentarze »
gru 192015
 
Pomorsko

Pomorsko

Pierwsi osadnicy, którzy zaczęli przybywać w te strony byli to ludzie z Centralnej Polski, przeważnie najemnicy rolni, służba folwarczna i tzw. wówczas biedota wiejska, która niczego nie mogła się dorobić w latach międzywojennych za rządów sanacji. W nieco późniejszym okresie zaczęli napływać osadnicy zza Bugu i Sanu, oraz osadnicy wojskowi. W związku z napływem osadników zaczęły się wyłaniać różne palące potrzeby gospodarczo-społeczne, oświaty i kultury. I tak – wieś Pomorsko rozbudowana na prawym brzegu Odry, a połowa ziemi uprawnej znajduje się po lewej stronie rzeki. Tubylcy korzystali z promu, którym to dojazd był do pól, a także do Zielonej Góry. Prom ten wycofujący się front wojsk niemieckich podminował i zatopił go przy prawym brzegu.

Po naszej interwencji w powiecie aby uruchomić prom otrzymaliśmy odpowiedź negatywną, ze względu na brak funduszy. Jak widać z powyższego – życie, a też czas zmuszają społeczeństwo do działania, jak mówi stare przysłowie: „Wilka nogi karmią”. W tej sytuacji postanowiłem porozmawiać z Ridlem, czy nie udałoby się sposobem gospodarczym uruchomić promu, lecz w możliwość tego sam nie wierzyłem, gdyż był to kolos, na którym mieściło się 12 wozów konnych. Na moją propozycję Ridel odpowiedział, że należy prom szczegółowo oglądnąć, by stwierdzić jakie są uszkodzenia i dopiero wówczas będzie można podjąć decyzję. W umówionym dniu, a było to wiosną 1947 roku, wybraliśmy się nad Odrę do promu, celem stwierdzenia uszkodzeń. Okazało się, że w lewej burcie, jednej z dwóch wielkich rozmiarów łodzi na których był umocowany pomost, znajduje się dziura wielkości ok. 80×80 cm, którą wyrwał materiał wybuchowy. Ridel nie mówiąc do mnie ani słowa, zaczął rozmyślać w jaki sposób da się tę robotę wykonać. A ja, gorliwy społecznik, w myślach prosiłem wszystkich świętych, ażeby on zechciał wziąć się za tą pracę. Zdawałem sobie sprawę, że nakazem nie da się nic zrobić. W końcu pytam go: No i co majster, powiedz swe zdanie. Jeśli uda ci się wykonać tą pracę, postaram się w miarę mej możliwości ciebie wynagrodzić.
Panie sołtysie, mówi po namyśle Ridel, nie będzie wielkiego problemu z naprawą tego promu, ale to potrwa kilka tygodni, gdyż obowiązkowo trzeba będzie zrywać część pomostu, a tym samym zrobić dostęp do dalszych czynności – i tu zaczął opowiadać, w jaki sposób ma zamiar podnieść prom z dna rzeki. A mianowicie: przygotuję odpowiednią łatę na wyrwaną dziurę, naboruję potrzebną ilość dziur do uszczelnienia, dam odpowiednią uszczelkę, następnie skręcę śrubami i w ten sposób zlikwiduję otwór. Następnie wyczerpie się wodę z łodzi i w ten sposób wydostanie się prom na powierzchnię wody. Następnego dnia Ridel zebrał potrzebne mu narzędzia na wózek ręczny i pojechał nad Odrę do promu, gdzie czekała wielotygodniowa praca. Po kilku tygodniach żmudnej pracy w wodzie, mule i błocie, nie tylko Ridla, ale też i społeczeństwa, udało się uruchomić prom, a tym samym oddać zaodrzańskie mady osadnikom do zagospodarowania.

Jesienią 1947 roku przyszło zarządzenie z powiatu, że w najbliższych dniach nastąpi końcowe wysiedlanie ludności niemieckiej. Ceniąc Ridla po wykonanych pracach, nakłaniałem go, ażeby pozostał w Pomorsku, lecz on nie zgodził się, tłumacząc się przy tym, że my jesteśmy Niemcami i nigdy nie będziemy mile widziani w środowisku polskim, gdyż Polacy przez Niemców dużo krzywdy przeżyli w tej wojnie. Dwa dni po tym zebrano Niemców przy szosie sulechowskiej, pożegnałem się ostatni raz z Arturem Ridlem. Skierowano ich na stację kolejową. Gospodyni swej i jej rodzicom dałem furmankę na drogę do dworca.

Po paru dniach moja była gospodyni Elżbieta Fic wraca do mnie, pokazując mi pismo od odnośnych władz, że ona pozostała legalnie. W 1948 roku przyszła na świat córeczka, którą nazwaliśmy Marylka. A więc moja pomoc domowa awansowała na żonę. Żona okazała się nie tylko dobrą, wzorową gospodynią, tak w domu, jak i gospodarstwie, a także dobrą matką. Nie przesadzę, jeśli powiem, że jest to żona do tańca i do różańca. Zajmując się pracą społeczną, powodowało to, że odbijało się to ujemnie na moim 3 ha gospodarstwie ogrodniczym i siłą rzeczy musiałem ograniczyć się do prac społecznych. Żona wiele czasu poświęcała córeczce, a pracy przy warzywach co niemiara. Dodać należy, że w tych latach rynek zielonogórski zawalony był warzywami z Pomorska. W 1953 roku przyszła na świat druga nasza córeczka – Danusia, która bardzo ciężko chorowała na żołądek, a leczenie jej kosztowało wiele czasu i pieniędzy. Leczył ją okrzyczany wówczas lekarz chorób dziecięcych pan Kromek w Zielonej Górze.

W tych latach nie porzucała mnie myśl, jak również chęć do prac społecznych. Jak to mówi stare przysłowie „wilka ciągnie do lasu” i tak było właśnie ze mną. Organizuję więc we wsi Kółko Dramatyczne, wystawiamy sztuki: „Doskonała Kucharka”, „Panna Rekrutem”, „Kasa Chorych”, a w latach późniejszych tę piękną sztukę „Karpaccy Górale”, która grana była przez nas i w sąsiednich wsiach.

W latach tych okazało się, że istniejąca szkoła w Pomorsku jest za mała i nie zdaje już egzaminu, a tu obok w rozległym parku niszczeje niezagospodarowany pałac. W latach 20-tych rezydował tu, jak mi wiadomo, Graf von Schmettow, a z powodu hojnego życia bankrutuje, ziemie jego zajmuje bank we Wrocławiu. Zamek o którym mowa władze hitlerowskie przeznaczyły na dokształcającą się szkołę rolniczą. Na jednym z zebrań wiejskich pojawiła się myśl, ażeby szkołę przenieść do zamku. By tego dokonać, jak okazało się w dyskusji z ojcami powiatu i województwa, wieś musi pokryć część kosztów tej adaptacji. Powołano komitet przebudowy i dostosowania zamku do wymogów szkoły. Nie obyło się i tu beze mnie. Na ten cel wieś świadczyła w gotówce i w robociźnie ponad 500 tys. zł, a pozostałą część kosztów ogólnie wziętych wzięły na siebie władze odgórne. Po oddaniu szkoły do użytku, wyposażonej w centralne ogrzewanie, bieżącą wodę, łazienki, prysznice, ubikacje. W późniejszym terminie wybudowano tu piękny basen kąpielowy, co też nie obeszło się bez wkładu mych wielu dni prac społecznych.

W 1958 roku podjąłem agitację wśród mieszkańców naszej wsi w sprawie budowy Domu Ludowego. A przy tym wysondować, czy należy liczyć na dobrą wolę społeczeństwa – okazało się że jest wielu chętnych. W 1959 roku zawiązujemy Komitet Budowy Domu Ludowego, a zebrami powierzają mi przewodniczenie temu komitetowi. Zaczyna się wiele trudnych spraw do załatwienia m.in. załatwienie placu na którym miał powstać Dom Ludowy, a który to zajęty był przez GS bezprawnie. Po drugie gromadzenie materiałów niezbędnych do budowy, oraz środków płatniczych. Trwało to blisko dwa lata. W tym okresie trzeba było przenieść magazyny Gminnej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska” na przeznaczoną na ten cel posesję, gdzie nie było nic przygotowane. Zamówiono dokumentację (kosztorys), którą wykonał architekt pan Nowicki z Sulechowa. Załatwianie formalności w Nadleśnictwie na wycięcie kilku dziesiątek metrów drewna na tarcicę – te prace były wykonywane ręcznie, wywózka drewna z lasu, dostarczenie do tartaku w Sulechowie. Wszystko to wykonywane było społecznie. Kiedy prace nie były jeszcze daleko zaawansowane, zwróciłem się z prośbą do wojewody zielonogórskiego pana Lębasa, celem wsparcia naszych zamierzeń. Wojewoda obiecał daleko idącą pomoc po znalezieniu wykonawcy, a był nim niejaki pan Chwalisz z Gronowa w województwie poznańskim. Wiosną 1961 roku podpisałem umowę na budowę i 1.06.1961 przystąpiono do budowy domu ludowego. Gdy pokonaliśmy wszelkie trudności organizacyjne i przystąpiono do pracy, poczęły się wyłaniać osoby, które w sposób brutalny dążyły do tego, ażeby urwać co się da na własną korzyść. Trudno było sobie z nimi poradzić i w końcu dopiero prokurator ze Świebodzina pouczył psu braci co wolno, a czego nie należy czynić. Takie postępowanie niektórych wyraźnie zniechęciło mnie do pracy społecznej w przyszłości. Jednakże, mimo wszelkich trudności, budowę Domu Ludowego w Pomorsku doprowadzono do końca. Dnia 4.11.1962 roku nastąpiło uroczyste otwarcie tejże pięknej placówki kulturalno-oświatowej, na którą zaproszono wielu gości poza miejscowych, na której bawiono się hucznie do późnych godzin nocnych. Na otwarciu tym była obecna też pani redaktor Zatrybówna. W „Gazecie Lubuskiej” obszernie opisywała przebieg tych uroczystości oraz wygląd wnętrza oświetlonego kinkietami. Miłe są to wspomnienia i dla mnie, i dla mieszkańców naszej miejscowości. Za całokształt mojej pracy z okazji Święta Odrodzenia Polski otrzymałem dnia 22 lipca 1962 roku podziękowanie z nagrodą pieniężną od Ministerstwa Kultury i Sztuki. Uroczystość ta miała miejsce w klubie „Skryba” przy WRN w Zielonej Górze. Nie wszystkie swoje prace społeczne tu opisałem, gdyż o wielu pracach zapomniałem.

Kiedyś pojawiła się na polach stonka ziemniaczana. Gmina Nietkowice do której należała wieś Pomorsko, znała mnie jako oddolnego społecznika, więc mianują mnie na przodownika ochrony roślin. W związku z tym dwa razy w tygodniu należało lustrować pola ziemniaczane. Tę funkcję pełniłem ok. 5 lat. Przez dłuższy czas pełniłem funkcję prezesa Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, oraz pracowałem kilka lat w komitecie Rodzicielskim. Kiedyś zwróciłem uwagę na to, że na wieży kościelnej jest nieczynny zegar, o którym opowiadano mi, że jak wybijał godziny, to cała wieś słyszała. Zapragnąłem, ażeby ten zegar został uruchomiony, co tez mi się udało. Żona cały czas mi mówiła, że głupi lubi pracę społeczną, a ona lubi jego. Społeczeństwo Pomorska składało się z ludzi zebranych ze wszystkich stron Polski, Białorusi i Ukrainy. Ażeby temu zbiorowisku unaocznić, że jesteśmy jedną rodziną, organizowałem wspólne zabawy połączone ze wspólną wieczerzą.
W 1962 roku udało mi się umieścić starszą córkę w liceum Pedagogicznym w Sulechowie. Po skończeniu nauki podjęła pracę jako pedagog, ucząc dzieci m.in. w szkole podstawowej w Brodach. Wkrótce potem wychodzi za mąż za chłopaka, który ukończył szkołę oficerską we Wrocławiu, a po latach dobił się stopnia podpułkownika, z czego jestem dumny. Młodsza nasza pociecha, Danusia, nie pozostała w tyle od siostry Marysi. Po ukończeniu Liceum Ogólnokształcącego poszła na studia do Zielonej Góry na filologię języka rosyjskiego. Po dwóch latach zachorowała, przeszła operację, oraz zamążpójście. Ukończyła dwuletnie studia bibliotekarskie i pracuje w w swoim zawodzie we wsi, gdzie przyszła na świat. Mąż jej, Stanisław Ziobrowski, jest magistrem muzyki i pracuje w tutejszej szkole. Żyjemy sobie w zgodzie, a ja z babcią (żoną) cieszymy się czwórką wnuków.

Starszej córki syn Artur uczy się obecnie w szkole średniej, młodszy Maciek kończy 7 klasę. Daniel młodszej córki Danusi chodzi do szkoły podstawowej, a najmłodsza wnuczka Anulka ma obecnie 3 latka – rzekła kiedyś do mnie ty dziadku jesteś głuchy jak pień.

Dziś są to wspomnienia, które mówią same za siebie. Dzisiaj nie spotyka się wielu ludzi oddanych tak pracy społecznej

Mikołaj Zubik

Pomorsko, wrzesień 1985

Bezlitośni

Nie błąkajcie po bezdrożach
z bezdroży i brat brata
zaprowadzi was w imieniu prawa
przed oblicze kata.

Litości biedni nie żądają
Bo wy jej nie macie.
Chleba, soli – też nie proszą,
Wiedzą, że nie dacie.

Oni żądają żebyście pokoju
Wy im nie burzyli.
Żyć w pokoju mają prawo
I w nim będą żyli.

Bez krwi sierot i wdów
Bez rozpaczy znoju
W szczęśliwym gronie rodzinnym
I w ojczystym zdroju.

Nie radzimy chodzić drogami
Z których to brat brata
Zaprowadzi do Norymbergii
Przed oblicze kata.

Mikołaj. Zubik
Pomorsko 3.12.1978

KONIEC

Wspomnienie Mikołaja Zubika cz. VIII – pierwsi osadnicy Pomorska i okolic

 Mikołaj Zubik, Pomorsko, Wspomnienia  1 Odpowiedź »
gru 122015
 
Pommerzig

Pommerzig

Na Ziemie Odzyskane przybyłem w pierwszych dniach lipca 1945 roku z Poznania. W szpitalu „Przemienienie Pańskie” leczyłem rany wojenne, a przetransportowano nas tu – grupę ok. 15 osób, niedobitków działań wojennych, ze stalagu XI aż z Altengrabow. Byli to jeńcy wojenni z 1939 roku, a także wielu z Powstania Warszawskiego oraz ja z dywizji im. T. Kościuszki – uczestnik bitwy pod Lenino. Tu w Poznaniu zapoznałem się z panem Czesławem Goleńczakiem, który wówczas był milicjantem w Brodach. On mi podsunął myśl, abym jechał na zachód – na Ziemie Odzyskane.

Po przybyciu do wsi Brody zaangażowano mnie do Milicji Obywatelskiej. Po kilku tygodniach zapoznałem się z okolicą i postanowiłem osiąść na stałe we wsi Pomorsko. Wieś Pomorsko – ładnie rozbudowana, niedaleko stacja kolejowa, a w prostej linii 12 km do Zielonej Góry i tyle samo do Sulechowa. Po przybyciu do wsi byłem drugim z kolei osadnikiem, po Maksymilianie Goleńczaku – ojcu Czesława. Tu zastałem ok. ¼ mieszkańców narodowości niemieckiej, którzy pracowali w gospodarstwie warzywno-ogrodniczym zorganizowanym przez Wojska Radzieckie. Celem było zaopatrywanie oddziałów wojskowych w warzywa (kapustę, cebulę, marchew, czerwone buraki, pietruszkę). Gospodarzem tego ogrodnictwa był lejtnant Michaił Hatkin. Do pomocy miał kilku żołnierzy radzieckich i około 10 kobiet będących na robotach w Niemczech, skierowanych po wyzwoleniu do pracy w tej miejscowości. Przy gospodarstwie tym była zorganizowana dobrze prosperująca kuchnia, z której wszyscy robotnicy otrzymywali całodzienne wyżywienie, jak również piekarnia. Po zapoznaniu się z Komendantem Hatkinem, dowiedziałem się w rozmowie z nim, że on również brał udział w walkach z Niemcami na polach bitewnych pod Lenino, gdzie i ja brałem udział. Powspominaliśmy obaj o tych gorzkich dniach i latach wojny, ponieważ od początku wojny tj. od 1941 do 1943 roku służyłem w Armii Czerwonej. Od tej pory komendant traktował mnie jak najbliższego przyjaciela. Pewnego razu u niego zamieniłem z jego kucharką Fridą Sztaborczak kilka słów po niemiecku. Słysząc to komendant zaproponował mi, żebym był jego tłumaczem, na co ja bez namysłu zgodziłem się, ponieważ miałem niewiele do roboty. Po wyrażeniu mej zgody Hatkin wezwał sierżanta Miszkę, który pełnił funkcję zarządcy, nakazując mu ażeby mnie zaprowiantował i uważał na mnie, dodając: smatri Mikołaju Petrowiczu toże zawitie sierżantam. Od tej pory rozpocząłem swe życie bez zmartwień o dzień jutrzejszy, gdyż komendantura mnie we wszystko zaopatrywała (ciepłe posiłki, chleb, cukier, tytoń i wódkę, którą przywożono z gorzelni beczkami).

W swoim czasie wybieram sobie dom, w którym mieszkam do dzisiejszego dnia. Po wprowadzeniu się tu dostałem z magazynu od Hatkina radio, urządziłem się nie najgorzej i żyło się dobrze. Pewnego razu poprosiłem komendanta, żeby mi wyznaczył jakąś kobietę celem pomycia podłogi, powycierania kurzy oraz do poprania bielizny i pościeli. Uzgodniliśmy, że dwa dni w tygodniu będę miał tę pomoc domową. W wyznaczonym dniu Miszka nakazał, oczywiście uzgadniając ze mną, że taka to jutro ma się stawić do pracy do mnie pod nr 60. I tak to się zaczęło. Następnego dnia dana mi pomoc domowa czekała pod drzwiami, zostawiłem jej klucz po wskazaniu, co należy wykonać, a po skończonej pracy może iść do domu. Kiedy wróciłem do domu widać było kobiecą rękę w każdym kącie. Wiosną 1946 r. pomoc domowa myśląc o życiu, bierze się samodzielnie ze swoją matką za pracę w ogrodzie – zasadziły kartofle, nieco warzyw, zaczynając gospodarzyć razem wzięte – była to woda na mój młyn.

Tymczasem władze powiatowe w Krośnie Odrzańskim nakazują mi pełnić funkcję Sołtysa, a w związku z tym wyłania się perspektywa wiele pracy społecznej, często niewdzięcznej. Zaczęli napływać osadnicy, których należało gdzieś osiedlić; tam grupami pojawiają się szabrownicy pod pretekstem osadnictwa; tu znów wołają na akcję milicyjną; a tam Niemcy wywożą co się da po Odrze. W miarę zwiększania się liczby osadników pojawił się problem nadziału ziemi, pastwisk itp. W tym też wprowadzanie osadników, przeprowadzanie, a tu kwestie narzędzi rolniczych. Czas i życie narzucało pracy co niemiara i to bez żadnego wynagrodzenia. Społecznicy nie narzekali na bezrobocie. Po wyjeździe Komendantury, gdzieś tam w okolice Cottbus, wyjechało z nimi też kilka rodzin niemieckich. Pomiędzy pozostałymi Niemcami bywali tez wszechstronnie utalentowani. Niejaki Artur Ridel posiadał na terenie Pomorska wielki warsztat kołodziejski, wyposażony w nowoczesne maszyny, a także lokomobilę parową, którą napędzał gater do cięcia drewna na deski. Z tego to tytułu był on szanowany wśród pozostałych Niemców, jak i Polaków przybywających tu z dnia na dzień więcej i więcej. Pewnego razu w rozmowie z nim, rozmowa zeszła na temat oświetlenia, skąd zdobyć naftę. Tu właśnie Ridel podsuwa myśl, że obok wioski Bródki (7 km od Pomorska) są wojskowe bunkry, a w nich gdzieś tam są zainstalowane dość dużej wydajności prądotwórcze dynama zespolone z motorami Diesla, które miały oświetlać bunkry. Zadałem mu pytanie: skąd zdobędziemy paliwo, a on wskazał palcem na maszynę parową, dodając, że ona będzie napędzać dynamo, a w niej można palić drzewem, którego pełno tu wszędzie. Po paru dniach zorganizowałem grupę chętnych obywateli z wozem oraz dwóch Niemców (w tym Ridla jako znawcę), którzy pojechali po tak cenne trofea. I tak któregoś tam dnia przywieziono nowe maszyny, gdyż nie były one używane. Ridel po kilku dniach pracy doprowadził do rozruchu naszą gotową elektrownię. Jakaż była radość mieszkańców, kiedy zapaliły się lampy w ich domostwach. Tu należy dodać, że wielu z nich pierwszy raz w swym życiu spotkało się z oświetleniem elektrycznym.

Wspomnienia Mikołaja Zubika cz. VII – niemiecka niewola

 Mikołaj Zubik, Ogólne, Pomorsko, Wspomnienia  Brak komentarzy »
gru 062015
 
Konstanty Ildefons Gałczyński (źródło zdjęciaa: wikipedia.pl)

Konstanty Ildefons Gałczyński (źródło zdjęciaa: wikipedia.pl)

O świcie 13 października odzyskałem przytomność w niemieckim okopie. Leżałem na kawałku papy, czułem się bardzo zmęczony, w uszach mi dzwoniło, a w prawej nodze poniżej kolana, prowizorycznie przez kogoś obandażowanej, czułem dotkliwy ból. Niemcy nie zwracali na mnie uwagi, jedni obserwowali front, inni dyskutowali lub jedli spokojnie śniadanie. Usiadłszy zacząłem szukać w pamięci odpowiedzi na pytanie, jak się tu znalazłem. Szukając w kieszeniach papierosów, po nieładzie panującym w moich rzeczach poznałem, że byłem uprzednio dokładnie obszukany. Znalazłszy papierosa wziąłem go do ust i ssałem niezapalonego, ponieważ nie miałem zapałek. Jakiś Niemiec rzucił w moją stronę pudełko, podziękowałem skinieniem głowy.
Ciągle myślałem o jednym – co było przyczyną, że znalazłem się w niewoli? Doszedłem do wniosku, że albo rzucono w moją stronę granaty, albo wybuch miny pozbawił mnie przytomności. Po pewnym czasie jeden z „fryców” podszedł do mnie i po ruchach zrozumiałem, że mam iść za nim. Niemiec ruszył przodem, a ja kuśtykając, opierając się na kiju, za nim. Okopem dotarliśmy do rozległej, otoczonej pagórkami doliny. Znalazłem się wśród sporej grupy naszych rannych Kościuszkowców. W południe ruszyliśmy w kilkugodzinną drogę. Zatrzymano nas dopiero w jakiejś wsi, w której znajdował się w jednej z chałup niemiecki sztab. W chałupie widzieliśmy kilku oficerów, telefony oraz przewody. Zapisano nasze dane personalne. Niektórzy z oficerów posługiwali się czystą polszczyzną, a i język rosyjski był im nie obcy. Wyczekując na rejestrację w kartotekach, byliśmy świadkami tragicznej walki powietrznej. Zza wzgórza wyleciały dwa samoloty nieprzyjaciela, zaraz za nimi jeden radziecki jednomotorowy samolot, który serią z karabinu zapalił jedną maszynę wroga. Taki sam los spotkał wkrótce drugą. Wtem artyleria przeciwlotnicza wzięła w krzyżowy ogień „nasz” samolot. Lotnik zdążył wyskoczyć na spadochronie, a maszyna runęła na ziemię. Pilota Niemcy przywieźli w przyczepie motocyklowej, był ranny. Kiedy spisano dane, kilku żołnierzy zabrało nas i dalej w drogę. Na nocleg zamknęli nas do jakiejś stodoły, gdzie poprzednio stały konie.
Po kilkunastu dniach powędrowaliśmy do Orszy. Idąc ulicą usłyszeliśmy przypadkową rozmowę kilku mężczyzn, uprzedzali nas oni abyśmy nie wstępowali w szeregi Własowa. Nazwisko to było nam obce. Jak się okazało, uprzedzali nas radzieccy partyzanci. W Orszy rannych i chorych na malarię umieszczono w szpitalu. Noce były niespokojne, ciągle słychać było strzelaninę. Personel szpitala składający się z miejscowej ludności informował nas o sytuacji na froncie, a także o tym, że wielkie zgrupowania partyzantów radzieckich nocami napadają na wroga i stąd ta strzelanina.
Po kilku tygodniach przerzucono nas dalej na zachód w lasy. Tu w jednym z obozów trzymano nas jeszcze kilka tygodni. Tu również w nocy karabiny maszynowe nie dawały spać, to partyzanci radzieccy nękali wroga. W leśnym obozie byliśmy odcięci od świata, nie wiedzieliśmy co się dzieje na frontach, chociaż domyślaliśmy się, że Niemcy są nadal w odwrocie.
Po jakimś czasie załadowano nas do wagonów i wysłano do Rzeszy. Pociąg w obawie, aby nie odbili nas partyzanci, miał wzmocnioną straż. Przed wyjazdem wydano nam racje chleba i wody, a następnie zaplombowano wagony. Dojechaliśmy do miejscowości Altengrabow w województwie Magdeburg – „stalag XI a”. Tu skierowano nas do podobozu znajdującego się w polu poza miastem. W podobozie Groslibarsk, otoczonym ze wszystkich stron drutem kolczastym jeńcy przechodzili kwarantannę. Obóz urządzony był typowo: kilka baraków pilnowało w dzień i noc w swoich czterech „wyszkach” kilku Niemców. W jednym narożniku obozu w ogrodzonym baraku mieściła się komendantura, kuchnia i magazyn.
Jeńcy byli różnych narodowości: Polacy, Rosjanie, Holendrzy, Francuzi, Belgowie. Groslibarsk był postrachem jeńców i my także zapamiętaliśmy swój krótki pobyt w tym obozie. Tutaj przez trzy dni nie otrzymywaliśmy ani grama chleba, tu zginęło dwóch naszych towarzyszy, którzy wybrali się po ziemniaki do kopców, tu dosięgła ich kula gorliwego wachmana. Po trzech dniach przyjechali ci, którym führer obiecał folwarki na Ukrainie, jeden kapitan i dwóch poruczników. Żeby inspekcja wypadła „ładniej”, wachmani ganiali nas po placu od wschodu do zachodu słońca. Rolę tłumacza powierzono jednemu z naszych, nazwiskiem Klesza, który uczył nas co znaczy „achtung” to jest – baczność itd.
Ponieważ byłem chory skierowano mnie do szpitala w „stalagu XI a” Altengrabow. Dyrektorem szpitala był dr Włodzimierz Przybylski, jeniec z wojny w 1939 r. Cieszył się on wśród nas opinia bardzo dobrego chirurga i szanowanego oficera. Wśród chorych i rannych byli przedstawiciele różnych narodowości. Wkrótce po moim przybyciu do szpitala, zostałem poddany operacji, którą robił dr Przybylski.
Życie w szpitalu było bardzo monotonne. Jedynym urozmaiceniem były codzienne wiadomości z frontu, tłumaczone na kilka języków i zdobywane przez naszego rodaka, przy pomocy starannie ukrytej radiostacji. Każda dobra wiadomość lotem błyskawicy roznosiła się po obozie. Mimo solidarności Polacy często zarzucali Aliantom, że ci nie otwierają drugiego frontu. Na znak żałoby z tego powodu jeden z naszych towarzyszy, były leśniczy Kolęda, postanowił się nie golić do chwili rozwinięcia drugiego frontu na zachodzie Europy.

Doczekaliśmy się: wiosną 1944 roku Alianci organizowali naloty na Berlin, Hanower i inne miasta. Niemcy w obozie byli poważnie zaniepokojeni. Sam obóz nie był bombardowany. Amerykanie wiedzieli,, ze jest to obóz jeniecki, przypominały o tym również ogromne czerwone krzyże na dachach baraków szpitalnych.
W drugiej połowie 1944 r. rozmawiając z Andrzejem o gorliwości komendanta – zwanego szpiclem, Andrzej powiedział mi, że wkrótce zapłacimy mu za wszystko. Wszyscy, którzy przeszli przez szpital w Altengrabow, znali go.
W obozie zawarłem wiele znajomości, ze szczególnym sentymentem wspominam Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego. Był to wspaniały człowiek i kolega, skromny i spokojny. Interesowała go nasza Dywizja, życie, nastroje żołnierzy. Na pytanie, gdzie pójdzie po wojnie, Konstanty odpowiedział mi: Ojczyznę cenię ponad wszystko i bez względu na to, jaki ustrój będzie u nas po wojnie, ja wrócę do ukochanej Warszawy.

Czekaliśmy końca wojny, wiedzieliśmy że to już kwestia miesięcy. Aby czas szybciej mijał graliśmy z Francuzami w siatkówkę i piłkę nożną. Mieliśmy również teatr, w którym sami graliśmy. Wśród nas był znakomity francuski komik – Fernandel. Sam jego wygląd, spojrzenie, uśmiech rozśmieszał.
Oto jedna scena z przedstawienia granego w baraku-teatrze. Aktorami byli sami mężczyźni znakomicie ucharakteryzowani na kobiety. Podczas tego przedstawienia nie obeszło się bez pana Gałczyńskiego. Recytował on wtedy swój wiersz pt. „Dwie flagi”.
W pierwszych dniach sierpnia dotarła do obozu wiadomość o Powstaniu Warszawskim. Niemcy byli coraz bardziej zaniepokojeni. Oni również rozumieli, że koniec III Rzeszy jest już bliski. Jeńcy odnosili się z pogardą do tracących pewność siebie ciemięzców. Byli zdezorientowani, nie wiedzieli co się dzieje. Informacji starali się zaciągać u jeńców.
Na terenie szpitala spośród lekarzy wyróżniał się dentysta Andrzej, nazywany przez nas Andriuszą. Był on z pochodzenia Rosjaninem, należał do partii. Najbliższym jego przyjacielem był pewien Jugosłowianin. Dziwiło mnie to, że człowiek ten ilekroć pojawiał się u nas w szpitalu zmieniał „maskę” – raz był z brodą, raz bez, raz kulał raz nie itp.
Spytałem o to Andriuszę. Odpowiedział mi historię swego przyjaciela. Jak się okazało ów Jugosłowianin, inżynier, był partyzantem. Wpadł w ręce „fryców”, którzy skierowali go do obozu karnego, gdzie miał czekać na wyrok. Udało mu się stamtąd zbiec i znalazł u nas schronienie.

W pierwszej połowie października do szpitala przywieziono niewielką grupę rannych powstańców z powstania Warszawskiego. Przywieźli oni ze sobą wiele ciekawych wiadomości o wprost niewyobrażalnych wyczynach walczących powstańców. Szczególnie zainteresowała nas historia zamachu na kata Warszawy Kutscherę. Wiadomości te napawały nas – Polaków dumą. Niemców tymczasem nękały naloty Aliantów i akcje sabotażowe komunistów i partyzantów.
Pamiętam jedną wielką akcję. W pobliżu Altengrabowa znajdowały się ogromne składy broni i amunicji, które jeńcy radzieccy w 1945 r. wysadzili w powietrze. W wyniku eksplozji w wielu domach, w promieniu 5 kilometrów, wypadły okna. W styczniu 1945 r. zaistniała konieczność ponownej operacji mojej nogi. Był to skutek nieodpowiednich warunków życia w obozie. Operację metodą „Beka” (tak nazywali tę metodę leczenia lekarze) przeprowadził dr Przybylski i nieznany mi lekarz przywieziony z powstania. Znowu na dłuższy czas zostałem przykuty do łóżka.
Któregoś majowego dnia 1945 r. usłyszałem radosne okrzyki. Podniosłem się z łóżka i o laskach wyszedłem przed barak. Oto co zobaczyłem: tłumy jeńców biegły w stronę komendantury, inni już stamtąd wracali niosąc pełne kieszenie i czapki czekolad, papierosów mówiąc, że wojna skończona. Jak się potem okazało dwa amerykańskie dżipy podjechały do bram obozu i zrzuciły nam swój ładunek żywności i papierosów. Oficer amerykański, jak wynikało z relacji naocznych świadków, zapewniał że wojna wkrótce się skończy. W obozie zapanowało radosne podniecenie. Ale Niemcy w ciągu dwóch najbliższych dni nadal pełnili warty na wszystkich punktach. Na trzeci dzień od strony miasta, w godzinach przedpołudniowych, na drodze pojawiła się karawana piętnastu sanitarek amerykańskich i kilka innych samochodów. Na czele kolumny jechał starszy oficer. Kiedy samochody zbliżyły się do obozu, z jednego wysiadł oficer i czystą niemczyzną rozkazał strażnikowi otworzyć bramy. Strażnik wykonał rozkaz bez słowa. Kolumna ruszyła do baraków jeńców amerykańskich. Ciężko rannych i chorych załadowano na samochody, które odjechały w kierunku Łaby.
Czwartego dnia rano, z miasta gdzie znajdował się obóz jeńców radzieckich, dotarły do nas radosne okrzyki „Ura! Ura!” Dotarły tam czołgi radzieckie, łamiąc ogrodzenie wjechały na teren obozu. Obóz był wyzwolony. Radosne okrzyki długo nie milkły.
U nas mimo otwartej bramy Volksturm pełnił służbę normalnie, jak gdyby nic nie zaszło. Komendanta obozu – nazywanego przez nas Szpiclem – od kilku dni nie było widać. Dowiedzieliśmy się, że nawiał do domu, a mieszkał w odległości 18 km od obozu. Andrzej z Jugosłowianinem postanowili odwiedzić go. Andrzej przed podróżą powiedział do przyjaciela: no wiesz druhu, musimy złożyć kondolencje Szpiclowi jeszcze dzisiaj, żeby czasem gdzieś się nam nie zapodział. Powsiadali na rowery i pojechali.
W tych radosnych dniach przeżyłem jedno bardzo nieprzyjemne zdarzenie. Naprzeciw obozu, w pięknej willi mieszkała rodzina niemieckiego oficera, żona, zamężna córka i jej dwuletnie dziecko. Kiedy kobiety zrozumiały, że Niemcy wojnę przegrali, postanowiły odebrać sobie życie. Zażyły truciznę dostarczoną im przez lekarza, matka dała truciznę również dziecku. Maleństwo dostało widocznie za małą dawkę, bo na drugi dzień, kiedy jeńcy weszli do domu zobaczyli płaczące, głodne, zamroczone dziecko.
Tej nocy piechota radziecka dotarła do naszego obozu. Ogromna radość panowała w nim. Swoją szczególną wdzięczność okazywali Polacy, którzy szósty rok poniewierali się po obozach hitlerowskich. Następnego dnia sprowadzono nas do wyposażonego radzieckiego szpitala polowego. Rannych i chorych lekarze otoczyli troskliwą opieką. Poprawiło się wyżywienie. Brukiew, która przedtem dominowała w naszym jadłospisie, zniknęła zupełnie. 20 maja 1945 r. opuściliśmy Altengrabow. Samochodami, my chorzy i ranni pod opieką dr Przybylskiego szeroką autostradą wracaliśmy do Ojczyzny, do Polski!!!
Po drodze powtarzał się taki obrazek: ludzie rowerami, ręcznymi wózkami, pieszo, wszyscy z flagami narodowymi szli do domu, do Polski, Francji, Holandii itd. Szli w swoim kierunku. Po kilku dniach pobytu jeszcze w jednej, nieznanej mi, miejscowości wsiedliśmy do pociągów i jechaliśmy dalej w kierunku Słubic. W grupie rannych tylko ja byłem z 1 Dywizji, pozostali to jeńcy z 1939 r., powstańcy warszawscy: Stefan Wąsążniak, Henryk Konarzewski i inni.

Do Poznania dotarliśmy 30 maja 1945 roku. Dr Przybylski umieścił nas w szpitalu Przemienienia Pańskiego. Szpital o którym mowa, był uszkodzony przez działania wojenne. Cały szczyt budynku od strony południowej był rozbity. Kiedy słońce oświetlało przez tę ogromną dziurę korytarz szpitala, wiedzieliśmy, że to już pora obiadowa. Społeczeństwo Poznania rozumiejąc potrzeby szpitala w czynie społecznym uporządkowało jego teren i oddało do użytku. Siostra przełożona zaopatrywała szpital w warzywa przewożone codziennie z ogrodu za miastem, na małym osiołku będącym do jej dyspozycji.
Chyba w połowie czerwca St. Mikołajczyk wraz ze swymi zwolennikami zorganizował na Placu Wolności wiec. Ja również „miałem zaszczyt” uczestniczyć w tym wiecu. Między wierszami jego przemówienia „pachniało” sanacją. Za jego ideały już wtedy nie miałem zamiaru oddać swej poniewierki, walki, kalectwa. W szpitalu poznałem pana Goleńczaka. Ojciec jego wyjechał na Ziemie Odzyskane i osiedlił się w Pomorsku. Goleńczak zaproponował, abyśmy po opuszczeniu szpitala pojechali na Zachód. 15 lipca 1945 r. wypisano mnie ze szpitala i za aprobatą „Puru” wyjechaliśmy na Ziemie Odzyskane, nie szukając większego szczęścia – bo samo przeżycie straszliwej wojny już nim było.

Wspomnienia Mikołaja Zubika cz. VI – bitwa pod Lenino

 Mikołaj Zubik, Pomorsko, Wspomnienia  Brak komentarzy »
lis 292015
 
Mikołaj Zubik

Mikołaj Zubik

Rozmawialiśmy po polsku, to przynosiło nam wielką radość, bo przypominało Ojczyznę. Każdego dnia było nas coraz więcej, rodacy przybywali z różnych stron w pojedynkę i grupami, ci którzy chcieli walczyć za Polskę. W polskiej armii!
W Riazaniu na stacji kolejowej Diwowo, gdzie zatrzymał się nasz pociąg, zobaczyliśmy ku ogromnej radości polskich żołnierzy w rogatywkach i nowych mundurach. Zrobiło się gwarno: powitania, radość, pytania o pochodzenie – „Chłopaki! Może ktoś z was jest z Białegostoku? Albo z Lublina?!” Były to bardzo radosne spotkania – po powitaniu.
Skierowano nas do obozu nowo formowanej dywizji im. Tadeusza Kościuszki. Dotarliśmy tam na drugi dzień w południe. Po obiedzie rozlokowaliśmy się w namiotach „przejściowych”. Tu spośród nas oficerowie wybierali sobie żołnierzy do poszczególnych kompanii. Ja trafiłem do drugiego batalionu, drugiej kompanii fizylierów. Dostałem umundurowanie i „pepeszę”.
O zachodzie słońca ogłoszono alarm w pełni bojowej gotowości. W jednostce pancernej zaryczały silniki czołgowe, dodawały nam one odwagi, a w boju były naszą osłoną. Po wydaniu komendy, kompania za kompanią, ruszyliśmy na południe. Na skraju lasu powitała nas dziarskim marszem dywizyjna orkiestra. Maszerowaliśmy całą noc, a o świcie zatrzymały nas strzały artylerii i karabinów maszynowych, odpowiedzieliśmy na nie zdwojonym ogniem, po godzinnej strzelaninie nieprzyjaciel wycofał się. Strat w ludziach nie było, wroga goniliśmy aż do południa. Koło południa zarządzono przerwę na odpoczynek. Kuchnia polowa wydała obiad, a śniadanie kucharze mówili, że „spisali na straty”. Wkrótce opuściliśmy nasz obóz w Siedlcach nad Oką. Tym razem już na zawsze. Podróż na front odbywaliśmy pociągami i pieszo. Nocami pokonywaliśmy 30 do 40 km, a dniami odpoczywaliśmy w lasach. W międzyczasie rozchorowałem się i miałem wysoką temperaturę. Mój kolega Józef Sypko powiadomił o tym porucznika Aleksandra Trofimowicza. Ten zabrał mnie do szpitala polowego. Po zbadaniu przez lekarza i zaaplikowaniu leków umieszczono mnie na noszach w leśnym szpitalu. Od tej pory Aleksander został moim przyjacielem, aż do ostatniego dnia pamiętnej walki pod Lenino.
W drodze na front mój przyjaciel Aleksander Trofimowicz cierpiał na bóle reumatyczne, radziliśmy mu udać się do lekarza, ponieważ bóle były tak silne, że często musieliśmy go prowadzić pod obie ręce jak małe dziecko. Aleksander nie zgadzał się na pójście do lekarza tłumacząc, że musi zemścić się na wrogu za rodzinę głodującą w oblężonym Leningradzie. Pochodził on z Leningradu, należał do grupy oficerów polskiego pochodzenia przydzielonych nam z Armii Czerwonej. Polskiego pochodzenia był również dowódca kompanii por. Siminowicz. Po przybyciu do naszej dywizji oficerowie ci bardzo intensywnie uczyli się języka polskiego. Ja w tym czasie miałem już opanowany język rosyjski, którego nauczyłem się jeszcze na Uralu. W związku z tym byłem często tłumaczem i pośrednikiem, a często nauczycielem.
Zbliżaliśmy się do frontu. Coraz częściej spotykaliśmy się ze skutkami wojny: zgliszcza, świeże mogiły. Przy szosie Smoleńsk – Warszawa zobaczyłem po raz pierwszy zabitego niemieckiego oficera. Słychać było odległe strzały armatnie. W jednej z mijanych wsi widzieliśmy jeńców faszystowskich. Trzęśli się oni z zimna, a może i ze strachu. Rosjanie wskazując na nas mówili: Wot fricy, eto Polaki, oni wam toże datut za swojo.
Dotarliśmy do jakiejś wsi. Po krótkim odpoczynku o trzeciej nad ranem był alarm. Około godziny jedenastej 10 października 1943 r. nastąpił wymarsz na front. Czuliśmy, że jest on bardzo blisko, niemal „czuło się proch”, wystrzały były już bardzo wyraźne. Ale niepisane było nam pójść od razu w bój. Przenocowaliśmy jeszcze jedną noc pod osłoną chłopskich chałup we wsi Mojsiewo.
11 października o godz. 10-tej grupami ruszyliśmy przez płytki wąwóz na linie wyjściowe do natarcia. Po godzinnym, bardzo ostrożnym marszu zatrzymaliśmy się. Przed nami na niewielkim wzgórzu widniała wyludniona wieś Sysojewo, po której gdzieniegdzie wałęsały się wyjące ze strachu psy. Okopaliśmy się po dwóch, trzech w jednym okopie i czekaliśmy na rozkazy. Po południu gen. Berling i płk. Czerwieński wizytowali naszą kompanię. Szli spokojnie nie zwracając uwagi na pojedyncze wystrzały karabinowe. Wkrótce po tym jakaś zabłąkana kula trafiła i przeszyła hełm siedzącego tuż obok mnie kolegi. Była ona jakby ostrzeżeniem, że na froncie wszędzie czyha śmierć.
O zachodzie słońca dowódca kompanii wezwał dowódcę plutonu i kilku żołnierzy. Rozkazał im wykopać i zamaskować na pobliskim wzgórzu transzeje, które miały być punktem obserwacyjnym. Przed północą rozkaz był wykonany. Noc z 11 na 12 października 1943 r. była stosunkowo spokojną, tyle że nam żołnierzom wydawała się nieskończenie długa. Wiedzieliśmy, że o świcie 12 października czeka nas „chrzest bojowy” – tu na ziemiach Lenino.
Rankiem rozpętała się strzelanina, która po kilku godzinach przycichła, zrobiło się spokojnie. W gęstej zasłonie kurzu w czasie strzelaniny nie było widać nawet sąsiada w okopie. Pozostawała jednak świadomość, że wróg jest przed nami, na co wskazywały błyski wystrzałów skierowanych w naszą stronę.
Około godziny 10-tej tegoż samego dnia zawyły nasze katiusze. Ogniste pociski katiusz, ogłuszający, nieprzerwany huk artylerii i karabinów maszynowych, sprawiał wrażenie, że na ziemi rozpętało się piekło. Po huraganowym ogniu artylerii padł rozkaz: „Do ataku”. Rozsypaliśmy się w tyralierę, wbiegliśmy na wzgórze. Tutaj znaleźliśmy się jak na dłoni w stosunku do linii ognia nieprzyjaciela. Przed nami znajdowało się pochyłe zbocze wzgórza. Dalej w odległości 100 m bagnisty brzeg i ta cholerna Miereja, w której każdy z nas musiał się kąpać przed śmiercią. Za Miereją było drugie wzgórze, tam okopali się Niemcy i strzelali nie szczędząc nam ołowiu. Porucznik Trofimowicz ranny w nogę ze słowami na ustach „Naprzód! i Naprzód!” zwalił się na ziemię, a potem bezwładnie osunął się na dno głębokiego leja.
Sforsowaliśmy Miereję, dopadliśmy niemieckich okopów, wielu z nas zginęło w tym szturmie. Prawe skrzydło wroga osłabło, ale z lewego bili niemiłosiernie. Nasi wypatrywali gniazda nieprzyjaciela i likwidowali je. Na polu boju krzyki rannych z prośbami o pomoc. Czołgając się spytałem kolegów czy wszyscy żywi, okazało się że porucznik Siminowicz zabity, innego towarzysza broni pocisk przeszył wyrywając mu kawał szczęki.
Z prawej strony obok mnie podniósł się Józek Sypko, skierował się w moją stronę mówiąc: „Żebyśmy tu mieli chociaż jeden czołg”, gdy pociski lecące jak świetliki trafiły go. Zdążyłem tylko krzyknąć: „Padnij, biją do ciebie!!!” Józek upadł dwa metry ode mnie. Żył jeszcze, prosił o pomoc.
Wyczołgałem się z przekopanej bruzdy i ciągnąłem go, odpiąłem mu płaszcz i marynarkę, wtem nieopodal rozległ się wybuch pocisku artyleryjskiego. Poczułem szarpnięcie za plecak. Jak się potem okazało odłamek pociął mi tylko odzież w plecaku.
O zmroku opatrzyłem jeszcze jednego kolegę, który dostał z tyłu obok nerki. Kula wylatując wyrwała mu kawał ciała w brzuchu. Wieczorem posuwaliśmy się nadal do przodu, w okopach niemieckich leżało pełno trupów. Wskakując do głębokiej niemieckiej transzei pod stopami poczułem martwe ciało. Niemcy wycofali się. Wschodząca jasna tarcza księżyca pomagała nam dojrzeć wroga. Rozlegały się pojedyncze strzały i krótkie serie automatów. To nasi poganiali uciekających, klnąc półgłosem, ci z kolei powtarzali bez przerwy: Hitler kaput! Hitler kaput.
Nasi przeszukali okopy główne i ich odgałęzienia prowadzące diabli wiedzą dokąd. Znaleźli jeszcze jednego faszystę, który ukrywał się w jakiejś dziurze myśląc, że tam przeczeka krytyczne godziny. Uważał widać, że głowa jest droższa od honoru „wielkiego firera”. Walka ucichła, odpoczywaliśmy po ciężkim boju, tylko wiatr od wschodu przenosił jęki konających i wołania lżej rannych: Sanitariusz! Sanitariusz!. Wtedy nikt z nas nie myślał o tym, czy przyszłe pokolenia będą pamiętały o tym, co się rozegrało 12 października pod Lenino. Myślałem o piosence, którą śpiewaliśmy jeszcze nad Oką:

„Taki los przypadł nam,

że dzisiaj tu, a jutro tam.

Taki los dał nam Bóg,

Że nie wiemy gdzie nasz grób”.

Klęcząc w okopie dzieliliśmy się jednym papierosem. Nadszedł czas, aby zastanowić się, co robić z jeńcami. Jedni radzili wypuścić ich, inni posłać na tamten świat strzałem z pepeszy, ktoś rozsądniejszy poradził odprowadzić ich do sztabu. Odprowadziliśmy jeńców, rozmawialiśmy cicho. Wtem kapral z pierwszego batalionu zaczął nas zwoływać do siebie, dając tajemnicze znaki. Zebrało się nas około dziesięciu. Powiedział nam: Chłopaki, należy ostrożnie przeszukać każdy zakamarek, wszystkie odgałęzienia transzei – one prowadzą do punktów obserwacyjnych i bunkrów, w których na pewno będą jeszcze fryce. Wybrał kilku z nas i wskazał, którędy mamy iść. Ja z kolegą poszedłem na lewo od miejsca naszego zebrania. Transzeja biegła w kierunku, gdzie księżyc chylił się ku zachodowi. Kolega szedł przodem, ja z tyłu. Uszliśmy kawał drogi, w pewnym momencie wyszedłem na róg załamującej się transzei i oto zobaczyłem: kilku Niemców szamotało się z moim kolegą. Podjąłem błyskawicznie decyzję – nad głowami tej grupy puściłem serię z pepeszy. Nagle ujrzałem błysk, usłyszałem wybuch i nic już więcej nie pamiętałem.

Wspomnienia Mikołaja Zubika cz. V – więzień Kraju Rad

 Mikołaj Zubik, Pomorsko, Wspomnienia  Brak komentarzy »
lis 202015
 
Mikołaj Zubik

Mikołaj Zubik

Po czasie w głodzie i chłodzie przed zachodem słońca pociąg zatrzymał się na polach Baszkirii, gdzie nas wyładowano. Poszczególne kompanie ruszyły pieszo po zasypanych śniegiem drogach do niedalekiego miasteczka Iszynbajew, rozbudowanego na prawym brzegu rzeki Białej u stóp gór Uralskich. Jest to Baszkirska ASRR, stolica Ufa. Tu o zmroku wprowadzono nas do wielkiej klubowej sali, z której wywoływano poszczególne kompanie do pobliskiej łaźni. Z powodu tak licznej grupy ludzi do kąpieli, kolej na moją drużynę wypadła około godziny 4-5 następnego dnia. Po tej kąpieli wyprawiono nas do tatarskiej wioski Ałagwat, gdzie dotarliśmy o wschodzie słońca. Tu porucznik wyznaczył mi jedną z ulic, na której miałem zakwaterować swą drużynę. Wieś Ałagwat oddalona była o ok. 12 km od miejsca, gdzie miała powstać rafineria i tą trasę musieliśmy pokonywać co dnia. Tu była mordercza praca, odległość do miejsca pracy, słabe odżywianie, wysokie normy pracy, mróz dochodzący do minus 55 stopni, śniegi, słabe umundurowanie – to wszystko razem wzięte obniżało wydajność pracy. Za niewykonanie normy obniżano i tak niską normę chleba z 600g do 500g, a przy tym znowu pojawiły się wszy, a na kwaterach pluskwy nie dawały spokojnie odpocząć. Po pewnym czasie ogłoszono, że roboczy batalion zostaje rozwiązany (to jest zdemobilizowany). Wielu z nas było zadowolonych z tej decyzji, że uwolniono nas spod żelaznego rygoru dyscypliny wojskowej. Słowa „wolno-najomny” zrozumieliśmy dosłownie, ze my pozostajemy przy tej pracy nadal z własnej i niewymuszonej woli, a jeśli ta praca nam nie odpowiada, mamy prawo podjąć pracę, gdzie uważamy za wskazane. Było to nasze rozumowanie poszczególnych ludzi, jednakże z punktu prawa władz Kraju Rad, jak się potem okazało w praktyce, wyglądało to inaczej. Tu każdy obywatel był pozbawiony prawa dysponowania swoją osobą wedle własnego rozumu, nawet w cywilu. Na tym tle znaleźliśmy się w kolizji z prawem, a konsekwencje dla nas były bardzo dotkliwe. Po rozwiązaniu RB wielu pracowników rozpoczęło poszukiwania innej pracy, i nie chodziło tu o zarobek, lecz tylko o możliwie większy kawał chleba, ażeby nie umrzeć z głodu przy tej morderczej pracy. Za namową kolegi Pawła Bebki, rodem z Wołynia, postanowiliśmy wyjechać do miejscowości, gdzie pracowaliśmy krótko w kołchozie, poprzednio obok Bezenczuka, we wsi Wasylówka. Tu karmiono nas do syta, a wielu chłopaków nasuszyło sobie sucharów na czarną godzinę. W tym celu pewnego dnia na początku marca 1942 ruszyliśmy w drogę pieszo do miasta Czkałowa, skąd pociągiem mieliśmy dojechać do zaplanowanego miejsca pracy. Kiedy znaleźliśmy się na ulicach miasta, spotkała nas przykra niespodzianka – spotkanie z milicjantem, który nakazał nam iść za nim w „raj-NKWD”, celem wyjaśnienia sprawy. Tu spisano nasze oświadczenie, dokąd w jakim celu itd. Po tym wyprowadzono nas do innego pomieszczenia, przeprowadzono rewizję naszych kieszeni, a plecaki nasze zatrzymano, nas zaś zaprowadzono do aresztu. Kiedy przyniesiono nam plecaki okazało się, ze zabrano od nas połowę chleba, tytoń i jeszcze inne drobnostki. Tu nas trzymano przez dwa tygodnie. Na śniadanie dostawaliśmy 0,5 litra zagotowanej wody, na obiad miseczkę zupy, a na kolację 300 gram chleba i gotowaną wodę. Po dwóch tygodniach przewieziono nas do więzienia powiatowego do miasta Sterlitomock, gdzie trzymano nas 3 miesiące. Po tym okresie zawieziono nas samochodem do Iszynbajewa, jako więźniów i umieszczono w JJK, co oznaczało poprawczy obóz pracy. Prowadzono nas do pracy pod bronią i co rusz czytano regulamin „krok w lewo czy prawo liczy się jako ucieczka, w tym wypadku będziemy strzelać”. Wyżywienie pogorszyło się, a norma wykonywanej pracy zwiększyła się. Tłumaczono nam, że my jesteśmy tylnym frontem, a lotnictwo kraju czeka na benzynę z rafinerii, którą budujemy. Maszyny do wspomnianej rafinerii przychodziły, jak mi wiadomo, z Ameryki do Murmanska statkami, a stamtąd pociągami na Ural. Tu potężne skrzynie z maszynami wyładowywaliśmy ręcznie. Przy tej morderczej pracy ludzie masowo zaczęli chorować na szkorbut i dyzenterię. To było straszne – ludzie padali, jak przysłowiowe muchy, dziennie ginęło kilkanaście osób. Nagie trupy wynoszono na kocach i poprzez otwarte drzwi wrzucano do ziemianki. Tutaj te zwłoki czekały na wywiezienie ich na cmentarz, a odbywało się to w następujący sposób: przeważnie nocą specjalna brygada ładowała tych ludzi (były to tylko skóra i kości) na sanie tyle, ile koń mógł pociągnąć, przywiązywano sznurem i w drogę na cmentarz, gdyż z powodu zasp śnieżnych nie dawało się podjechać blisko wykopanej jamy. Brygada brała ze sobą drut, po środku drutu wiązano zmarłego za szyję czy też nogi i stojący przy jamie ludzie ciągnęli umarłego, tu odwiązywali i wrzucali do grobu. Straszny widok – ja mając 32 lata nie słyszałem o czymś podobnym. Ja pracując jako więzień nie wiedziałem za jakie przewinienie. Ale w końcu dowiedziałem się, jak pewnej nocy około północy obudzono mnie na sąd. Kiedy doprowadzono mnie do komendantury tu siedziało dwóch „enkawudzistów”, oni to właśnie odczytali mi wyrok: „za samowolne opuszczenie pracy dnia tego to, skazuje się tego to na karę 5 lat pobytu w JJK” z rosyjskiego isprawitelnaja trudowaja kołona. Tak wyglądały prawa kraju sprawiedliwości społecznej. Wielu ludzi mówiło sobie: „nie o takie prawa walczyli rewolucjoniści 1917 roku”. Ale Ojciec Narodów i jego poplecznicy tego chyba nie rozumieli. W tej sytuacji w swoim czasie piszę pismo do Moskwy z prośbą o zwolnienie i skierowanie mnie na front. Po czasie otrzymałem odpowiedź negatywną – rzekomo Moskwa nie decyduje w tej sprawie, jest to sprawa stolicy Baszkirii czyli Ufy. Po zwróceniu się do wskazanych mi władz Ufy tu załatwiono sprawę pozytywnie i nakazano skierowanie mnie na komisję poborową do miasta Sterlitomak. Komisja uznała, że jestem zdolny do służby wojskowej i skierowano mnie na punkt zborny do Ufy. Stąd po kilku dniach oczekiwania odjechaliśmy do Kielc nad Oką, do 1 Dywizji im. Tadeusza Kościuszki. Takie przeżycia miałem w Kraju Rad.

Wspomnienia Mikołaja Zubika cz. IV – aż na Uralu

 Mikołaj Zubik, Pomorsko, Wspomnienia  Brak komentarzy »
lis 132015
 
Mikołaj Zubik

Mikołaj Zubik

Tu zastaliśmy setki tysięcy takich tułaczy jak my. Byli tu ludzie z tarnopolskiego, lwowskiego, stanisławowskiego, Białorusi a też Bukowiny i Besarabii. Tu dowiedzieliśmy się, że ojciec narodów – Stalin – określił nas jako element „nienadiozny” i nakazał zdjąć nas z wojsk frontowych. Dotyczyło to również niektórych oficerów, którzy brali udział w kampanii wrześniowej, zajmując wyżej wspomniane tereny. Tutaj pod gołym niebem dwie doby koczowaliśmy bez kawałka chleba, czy chociażby garnuszka herbaty – o tak to zaciskała się pętla głodowa na naszej Bogu ducha winnej szyi. Trzeciego dnia zebrano nas ok. 30 chłopa i skierowano do jednego z kołchozów odległego o ok. 15 km do roboty przy sianie. Osłabiony i głodny nie byłem w stanie tam dojść, upadłem pod płotem, ażeby zebrać siły a tu podeszła do mnie jakaś staruszka z płaczem mówiąc „a może i mój syn gdzieś tak leży”. Pamiętam – pierwszy raz w swoim życiu poprosiłem o kawałek chleba. Po spożyciu wskazała mi drogę, którędy poszła nasza grupa, a gdy dowlokłem się na miejsce koledzy jedli już zupę z kołchozowego kotła. Karmiono nas tu niezgorzej, a pracowaliśmy przy zbiorze siana. Szkoda, że nie na dłużej tu trafiliśmy, bo po kilku dniach telefonicznie wezwano nas z powrotem do Pryłuk. Tu już byliśmy wpisani na długiej liście roboczego batalionu, któremu nadano numer 757. Powiadomił nas o tym na zbiórce dowódca kompanii, niejaki porucznik Bakun, który wyznaczył drużynowych i nadał stopnie sierżanta. Ten zaszczyt spotkał i mnie. Przydzielono mi 19 chłopa, a ja byłem dwudziesty. W mojej drużynie było kilku z Bukowiny. Pouczono nas jak mamy się opiekować podwładnymi, a wieczorem podstawiono pociąg, w który się załadowaliśmy i ruszyliśmy w drogę. O wschodzie słońca zatrzymaliśmy na pewnej stacji kolejowej, a raczej na byłej stacji kolejowej. Tu zanosiło się na kilkugodzinny postój naszego transportu, toteż mieliśmy nieco czasu by zwiedzić ruiny wczorajszej jeszcze stacji. A widok był to straszny. Wagony, armaty, różne uzbrojenie, cegły, belki ze zburzonej stacji były porozrzucane w promieniu 300 metrów, a leje spowodowane wybuchami były głębokie na 3-4 metry. Szyny kolejowe rozerwane i powyginane razem z podkładami wisiały na starych drzewach wysoko nad ziemią. Jak dowiedzieliśmy się od pracowników kolejowych, którzy uwijali się przy naprawie torów kolejowych, nocą stało tu kilka transportów z uzbrojeniem przeznaczonym na front. Nocą niemieckie samoloty dwukrotnie bombardowały ten obiekt i oto właśnie były skutki tych bombardowań. Tu właśnie my, podróżni w nieznane, pierwszy raz w życiu widzieliśmy, co może i do czego jest zdolna wojna w naszych czasach. Po jakimś czasie naprawiono przejazd i pociąg ruszył w dalszą drogę. W czasie tej długiej podróży nie spotkaliśmy więcej tak tragicznego widoku. Pewnego dnia po południu pociąg zatrzymał się na podmiejskiej stacji i dano nam rozkaz „wysiadać”, co oznaczało, że jesteśmy na miejscu przeznaczenia. Obok po prawej stronie na wzgórzu widniało miasto Uljanowsk. Moja tułaczka wraz kolegami niedoli była tym tragiczniejsza i dawała się we znaki, że przeplatana była ciągłym przerzucaniem nas z miejsca na miejsce, na których czekały na nas co raz to gorsze i trudniejsze warunki życia. Tu w Uljanowsku byliśmy daleko od działań wojennych, bombardowań itp. Dawał się za to we znaki głód i ciężka praca. Tu rozmieszczono naszą kompanię roboczego batalionu w namiotach opuszczonych przez aresztantów, na co wskazywało ogrodzenie z drutu kolczastego. W namiotach stały prycze z materacami. Następnego dnia wyprowadzono nas na obszerny plac rysującej się, gigantycznej budowy jakiegoś zakładu fabrycznego. Tu kopaliśmy rowy dwumetrowej głębokości, w które układane były rury wodociągowe. Po kilku dniach, w dniu wolnym od pracy zorganizowano nam wycieczkę do Uljanowska do domu „Muzeum W. I. Lenina”. Po zwiedzeniu tego zabytku chłopaki rozeszli się po mieście chcąc je zobaczyć. Jak się potem okazało, nie pozwalało na to prawo, a Milicja Ludowa złapała kilku z nich, zabierając im wszelkie dokumenty, sprowadzała w wyznaczone miejsca i odprowadzono do namiotów. Zabrano i moją książeczkę wojskową wypisaną jeszcze w dalekich Zaleszczykach. W Uljanowsku pracowaliśmy około 3 tygodni. Pewnego popołudniowego dnia zaczęły przybywać kompanie do portu rzecznego na Wołdze, a tu pod wiekowymi płaczącymi wierzbami stał zakotwiczony statek parowy, do którego wprowadzano ludzi. Trwało to dość długo tak, że dopiero o zmroku statek ruszył w drogę. Następnego dnia przed obiadem przybyliśmy do Kujbyszewa, do miasta, które kiedyś nosiło miano Samara. Tu wyładowaliśmy się, w pewnej jadłodajni zjedliśmy obiad, po czym załadowano nas do pociągu i dalej w drogę. Tym razem na wschód, a była to linia Kujbyszew – Syzrań. Przed zachodem słońca pociąg zatrzymał się w małym miasteczku Bezynczuk. Po opuszczeniu pociągu skierowano nas do nowo wybudowanego dwupiętrowego klubu. Był to budynek bez okien i drzwi, a wszystko przemawiało za tym, że dopiero przed kilkoma dniami murarze zakończyli tutaj swe prace. Wewnątrz tego budynku masa pobitych cegieł, połamane rusztowania, rozsypany cement, wapno i piasek W te brudy zapędzono nas i każdy tu drzemał do następnego ranka. Rano zarządzono zbiórkę i wówczas wybrano z ogółu potrzebną grupę: tynkarze, stolarze, zduni i wszelkich innych specjalistów do wykończenia tego obiektu, gdyż zanosiło się na to, że tu właśnie będziemy zimować. Pozostałych ludzi odprowadzono do miejsc, gdzie w przyszłości będą pracować. Spora więc grupa kończyła ten obiekt, niektórzy pracowali w elewatorze przy zbożu, inni budowali bocznicę kolejową (w kierunku północnym) doprowadzając tory do odległej o ok. 15-20 km przyszłej bazy naftowej, która miała powstać w lesie za wioską, której nazwy już nie pamiętam. Wypadło mi pracować ze swoją drużyną w odległości ok. 12 kilometrów. Praca nasza polegała na kopaniu fundamentów pod zbiorniki metalowe o przekroju 20 metrów. Tychże 12 kilometrów musieliśmy pokonywać każdego dnia pieszo, bez względu na pogody – latem i zimą, a był to rok 1941. Późną jesienią tego roku budynek został ukończony i tu zimowaliśmy. Wilgotne mury oraz świeże tynki, a także nadmiar ludzi tu umieszczonych na trzypiętrowych pryczach wkrótce dały o sobie znać. Brak higieny, brak łaźni spowodował, że mnożyły się wszy, i to tak dorodne, jak siemię lniane. Tyle namnożyło się tego świństwa, że aż trudno określić jak wiele sztuk żywiło się krwią jednego człowieka. Na zażalenia nasze w tej sprawie „Kom-bat” (Komendant batalionu) pocieszał nas, że na dniach dostaniemy samochody, które wytwarzaną przez nie parą wyniszczą wszy, co do jednej sztuki. Ale te samochody nie nadchodziły, a ta szarańcza mnożyła się strasznie. W tych brudach doczekaliśmy Bożego Narodzenia. Gorzkie były te święta – ze łzami w oczach wspominaliśmy lata pokoju. Długo po świętach otrzymaliśmy jeden wóz dezynfekcyjny, co było stanowczo za mało na tysiąc chłopa, bo tyle liczył nasz roboczy batalion. Z braku bielizny i pościeli na zmianę, po naszych okryciach robactwo to łaziło pieszo. Po pewnym czasie udało się nieco wyniszczyć tych krwiopijców. W międzyczasie część ludzi naszego batalionu delegowano z miasteczka Bezynczuk do Kujbyszewa – tu budowaliśmy fabrykę łożysk kulkowych. Tejże zimy niemieckie samoloty zaczęły się pojawiać i kontrolować linię kolejową Syzian-Kujbiszew. Władze odgórne podjęły decyzję, ze nasz batalion składający się z ludzi „nienadziejnych” należy przerzucić w inne, bardziej spokojne miejsce. Ale był i inny powód naszego wyjazdu, bardziej prawdopodobny. Kiedy Niemcy zajęli Baku, odcięli te naftowe tereny od Kraju Rad, powstała pilna potrzeba budowy rafinerii naftowych na Uralu. Na taką to budowę przerzucono nasz roboczy batalion. I tak pewnego mroźnego wieczora załadowano nas do towarowych wagonów i ruszyliśmy w nieznaną nam drogę.

Wspomnienia Mikołaja Zubika cz. III – moja wojenna tułaczka

 Mikołaj Zubik, Pomorsko, Wspomnienia  Brak komentarzy »
lis 072015
 
Mikołaj Zubik

Mikołaj Zubik

Moja tułaczka wojenna była dla mnie tym boleśniejsza, że nigdy do dnia dzisiejszego nie opuszcza mnie myśl o ojczystych stronach, gdzie mijały me beztroskie lata. A tą drogą dla mnie miejscowością było powiatowe miasto Zaleszczyki. Miasteczko Zaleszczyki to słynne uzdrowisko – tu w swoim czasie wypoczywał marszałek Piłsudski Tu morele, winnice, pomidory, winobrania, piękne plaże na brzegach Dniestru. Należy wspomnieć, że do Zaleszczyk trzy razy w tygodniu z Warszawy biegała tzw. „Lux Torpeda”. A pensjonaty jak i plaże były zapełnione wczasowiczami. A wszystko to zburzyła bezpowrotnie wojna. Moja tułaczka, jak wielu innych, rozpoczęła się dopiero w 1941 roku.

Po napadzie Niemiec hitlerowskich na Związek Radziecki zostałem powołany do Armii Czerwonej już w Zaleszczykach. W Kampanii Wrześniowej nie dane mi było brać udziału, gdyż posiadałem kategorię „C”, czego nie brała pod uwagę komisja tzw. „Raj-Wojen-Komatu”. W tym samym dniu obok koszar wojskowych na placu ćwiczebnym zabierano od wieśniaków tu zwołanych konie dla wojska. W godzinach popołudniowych wojskowi podoficerowie wyprowadzili sporą grupę nas nowo zmobilizowanych na plac, gdzie każdemu z nas przydzielono po 2 konie i nakazano jechać do miasta Czortkowa, oddalonego o ok. 30 km. Tu właśnie stacjonowała jednostka łączności do której byliśmy wcieleni.

Opuszczając me ukochane uzdrowiskowe miasto Zaleszczyki, nigdy nie myślałem, że oto ostatni raz na długie lata opuszczam tak miłe sercu memu strony, a tym bardziej, że życie nakaże mi pozostać w świecie do końca moich dni. Po wielu latach gorzkiej tułaczki i tragicznych przeżyciach wojennych, okaleczony w bitwie pod Lenino 12-13.10.1943 roku też nie przyniosło końca mej tułaczki i gorzkich cierpień. Jak pokazało życie, cierpienia przynosił ze sobą każdy dzień następny, coraz bardziej ciężki do zniesienia. Los sprawił, że tu na pobojowisku, za rzeczką Mireją i wsią Połzuchy, ja kontuzjowany dostaję się do niemieckiej niewoli.

Pisząc te wspomnienia z bólem w sercu i ze łzami w oczach przychodzą mi na myśl samowolnie zakodowane gdzieś tam myśli o latach beztroski, tam daleko w Zaleszczykach.

Wróćmy jednak do Czortkowa, gdzie był początek wszystkiego zła w moim życiu. O zmroku tegoż dnia przybyliśmy do Czortkowa, tu zabrano od nas konie, na pożegnanie mego „siwka” poklepałem po karku, nie wiedząc, że spotkamy się obydwaj dopiero w Połtawie. Po zdaniu koni zaprowadzono nas do pomieszczenia znajdującego się w podwórzu wielkiego kościoła Rzymsko-katolickiego w śródmieściu. Pomieszczenie to nie było oświetlane, gdyż tu obowiązywało już prawo wojenne – zaciemnianie. Tu nakazano nam, że nie wolno palić papierosów nawet w pomieszczeniach. Tu odczuliśmy, że jesteśmy w kleszczach prawa wojennego. Następnego dnia ostrzyżono nas i umundurowano w stare drelichy. Po kilkunastu dniach nocą ogłoszono alarm: „zbiórka i wymarsz”, ciemnymi ulicami dotarliśmy na stację kolejową Biała Czortkowska. Pamiętam że padał wtedy drobny deszcz, a my staliśmy na murawie, gdy padła komenda „Kładnij się”. Pomyślałem, że moskale zwariowali – gdzie tu się kłaść, jeśli pod nogami wszędzie woda i mokro. Ale w praktyce okazało się, że rozkaz sierżanta był święty. Po kilku dniach pobytu tutaj, naszą jednostkę załadowano do wagonów towarowych i nocą ruszyliśmy w nieznaną nam drogę. Kiedy obudziłem się następnego dnia poczułem, że mam gorączkę – to dawały o sobie znać noclegi na stacji w Czortkowie, a za oknami widniały kołchoźne łany zbóż, co oznaczało, że jedziemy na wschód. Moją gorączką nikt się nie przejmował, a sanitariusz dopiero na drugi dzień dał mi jakieś tabletki, które pomogły i gorączka ustąpiła. Nasz pociąg wlókł się bardzo powoli, gdyż na drogach kolejowych panował wielki ruch i zamieszanie. Zdarzało się, że w czystym polu staliśmy do kilkunastu godzin, gdyż stacje kolejowe były zatłoczone w obu kierunkach. Po jakimś tam czasie, nocą w ciemnościach wjechaliśmy na nieznaną nam stację kolejową, zabitą transportami do ostatniego miejsca. Był to Koziatyń. Tu w niedługim czasie syreny oznajmiły alarm przeciwlotniczy. Było to straszne, gdyż świadomość podpowiadała, a raczej przemawiała do wyobraźni, co będzie, jeśli bomby spadną na setki wagonów załadowanych amunicją, które kierowano na front. Złowrogi warkot samolotów wroga spotkały nasze potężne reflektory i artyleria przeciwlotnicza, rozlokowana gdzieś tam za miastem. Słychać było wiele eksplozji na peryferiach miasta od strony wschodniej – to było pierwsze bombardowanie, które przeżyłem ale nie ostatnie. Następnego dnia około południa wyjechaliśmy z Koziatyna w dalszą drogę, na dwutorowej drodze, coraz wolniej poruszaliśmy się do przodu, gdyż na wschód ewakuowano wiele ludności, maszyn itd. A w kierunku zachodnim szły transporty dla frontu. Po jakimś czasie dotarliśmy do Postawy. Tu skierowano nasz transport na bocznicę do rampy i rozpoczęto wyładunek naszego ekwipunku: kuchnie polowe, dokardy dwukołowe ze sprzętem telefonicznym, konie itp. Tu też oddano mi siwka, na którym opuszczałem drogie mi Zaleszczyki. Po uformowaniu się jednostki ruszyliśmy w drogę w kierunku wschodnim i tak dostaliśmy się w lasy Darnicy po lewej stronie Dniepru. Tu rozlokowano poszczególne roty – kompanie, rozbito namioty. Kuchnie wydały co było do zjedzenia i czekamy co będzie dalej. Po 3-4 dniach pobytu w lasach Darnicy ogłoszono zbiórkę poszczególnych kompanii, a po sprawdzeniu stanu osobowego pada komenda „baczność – zapadniaki wystąpić 3 kroki naprzód, a pozostali rozejść się”. Nam podano komendę „dołączyć, w prawo zwrot i naprzód marsz”. Zaprowadzono nas, mieszkańców przedwojennej Polski, na polanę gdzie stało kilku oficerów. Jeden z nich oznajmił, ze mamy złożyć broń, dodając że taki jest rozkaz „z góry”. Po złożeniu broni odprowadzono nas (ok. 17 chłopa) na bok. Po jakimś czasie doszli do nas ludzie z innych kompanii tak, że było nas około 60-75 chłopa. Było to dla nas wielkie zaskoczenie, a też i znak zapytania, co to ma wszystko znaczyć. Nikt nie potrafił na to odpowiedzieć, a wiadomo, że działania wojenne przybierają na sile, a nas rozbrajają. Jeszcze niedawno zabierali nas do wojska, a tu okazuje się, że jesteśmy zbędni. Po tym, co zaszło długo nie mogliśmy usnąć w oddzielnych namiotach, wreszcie ktoś tam rzekł „Chłopaki co Bóg dał to i będzie”. Następnego dnia rano wydano nam śniadanie i również suchy kawał chleba na drogę, po czym podoficer zrobił zbiórkę i ruszyliśmy pieszo w nieznane. Na czele z tymże podoficerem na pytanie „dokąd nas prowadzi”, początkowo nie chciał zdradzić tejże tajemnicy, lecz po jakimś czasie dowiedzieliśmy, ze droga przed nami jest dość daleka. A więc maszerowaliśmy przez pola i lasy, a też i jakże ubogie wsie, w stosunku do tych, które zostawiliśmy na kresach wschodnich. Nocowaliśmy pierwszą noc w klubie w jednej z większych wiosek – tu nasz przewodnik zadbał w kołchozie, że ugotowano dla nas zupy, a też i kilka bochenków chleba przygotowano. Następnego dnia po spożyciu tego, co kto miał w swoim plecaku, ruszyliśmy w dalszą drogę ciągle w kierunku na wschód. Drugą noc nocowaliśmy w jakiejś cerkwi, która na zewnątrz zachowała swój majestatyczny wygląd, a wewnątrz wszystko wskazywało na to, że służyła ona kołchozowi za magazyn. Tu moim kolegom niedoli (w niedługim czasie raz zmobilizowanym, następnie zdemobilizowanym) udało się dowiedzieć od przewodnika, że prowadzą nas na punkt zborny do Koziatyna. Po całodniowym marszu wypadło nam nocować w bardzo biednej z wyglądu wiosce, na skraju której stała nowo zbudowana stajnia, a obok stara stodoła na pewno pamiętająca czasy Mikołaja II na której poszycie słomiane dożywało swoich dni – tu wypadło nam nocować. A była to noc z przygodami. Otóż część chłopaków postanowiła rozlokować się w pustej stajni końskiej, gdyż konie były na pastwisku, ale tu było niezbyt czyste powietrze. Inni woleli spać w stodole, skąd można było obserwować niebo, gwiazdy, księżyc – lecz tej nocy niebo było pochmurne i zanosiło się na słotę. Ja „nie w ciemię bity” ulokowałem się w koncie stajni w żłobie. Około północy zerwała się niesamowita burza z piorunami i leje jak z przysłowiowego cebra. Konie spłoszone na pastwisku postanowiły uciekać do stajni i kiedy wbiegały przez otwarte drzwi poczęli deptać i tratować lokatorów. Ci z kolei w ciemnościach zaczęli krzyczeć „co za bezprawie, nie dać rekrutom odpocząć”. Do tego chaosu dołączyli się Ci ze stodoły zmoknięci – konie nie chciały swej własności opuścić, a my z kolei nie mieliśmy się dokąd wyprowadzić. W końcu konie zbiły się na jedną połowę stajni, a nam zostawili drugą. Kiedy sytuacja zmusza, to i kompromis się znajdzie. Następnego dnia, przed zachodem słońca dotarliśmy do Koziatyna

Wspomnienia Mikołaja Zubika cz. II – za mało środków do życia, za dużo żeby umierać

 Mikołaj Zubik, Pomorsko, Wspomnienia  Brak komentarzy »
paź 302015
 
Mikołaj Zubik

Mikołaj Zubik

Zaleszczyki – miasto uzdrowiskowe, które okala Dniestr z trzech stron, tysiące wczasowiczów, miłosne hulanki, różne wybryki, a nam uczniom pozwalano raz w tygodniu kąpać się i pohasać w wodzie, i to nie dłużej jak 1 godzinę. Tak było i w innych zakładach rzemieślniczych. Często zadawałem sobie pytanie: kto kieruje tak niesprawiedliwie życiem na ziemi – jedni piją, hulają, bawią się inni zaś harują całymi dniami na wpół głodni i obdarci. Czas mijał (lato i zima), nic więcej tylko pilna i wytężona praca. W takich warunkach kończę termin i powracam do rodzinnej wsi. Jesienią i zimą prowadzę warsztat, wiosną i latem podejmuję pracę w cegielni oddalonej o 7 km, dokąd chodzić trzeba było pieszo. Mimo bardzo skromnego trybu życia niedostatek pokonać trudno. Prawie co roku, tuż po Wielkanocy, dawał o sobie znać tzw. „przednówek” tj. stare zapasy zboża kończą się, a nowego chleba jeszcze nie ma. Siostry wychodząc za mąż zabierają część ziemi jako wiano, uszczuplając i tak niewystarczający na przeżycie kawał ziemi. W 1932 roku umiera ojciec. Wydaje mi się, że słuszne moje rozumowanie „biedny goły na świat przychodzi, goły z tego świata odchodzi”, gdyż dorobić się czegokolwiek nie można było. Po śmierci ojca spada na mnie poważny obowiązek – staję się głową rodziny. A więc stara zapracowana matka oraz trzy nieletnie siostry; pracy żadnej nie ma; ziemi za mało, żeby można było się wyżywić. W tej sytuacji starsza z sióstr idzie do folwarku na roboty tzw. sezonowe tj. na sześć miesięcy letnich za 5 kwintali zboża. Dla porównania dodam, że ja stary emeryt dziś za swą miesięczną pensję mogę kupić taką ilość zboża. Jednym słowem niewesoło – za mało środków do życia, za dużo żeby umierać. W 1934 roku zmusza mnie matka do żeniaczki, a wybranką moją była adoptowana córka emerytowanego dyrektora szkoły, zacnego pana Majewskiego. Ponieważ po przejściu na emeryturę wyjechał on do swych teściów żyć w sąsiedniej wiosce, toteż tu miał się odbyć ślub. Jadąc dzień przed ślubem do panny młodej, zachodzę na plebanię po kartkę, to jest potwierdzenie, że tu odczytane były zapowiedzi oraz, że odbyłem spowiedź. Proboszcza pierwszym pytaniem było to czy mam 10 złotych. Odważyłem się zapytać za co, a odpowiedź była krótka za kartkę – co mnie bardzo zdziwiło, a równocześnie wzburzyło. Grzecznie więc mówię, że to za drogo, przecież to 10 dni pracy we dworze, taka cena za napisanie paru słów, a ile to wam zajmie czasu. Słowa moje zgniewały pasterza i wyszedł do kancelarii, a ja poszedłem do domu. Tu zwracam się do miejscowego księdza celem uzgodnienia godziny ślubu (dnia następnego), ten z kolei żąda kartki, której nie posiadam. A kiedy o tym oznajmiłem, sługa Boży zaznaczył mi kategorycznie, że ślubu mi nie da, więc podziękowałem i wyszedłem. Ale zanim to nastąpiło zaproponowałem księdzu kompromisowe rozwiązanie, a mianowicie, że ja wyrażam chęć i zgodę na spowiedź i komunię tu u księdza. A że była to sobota podsunąłem myśl, że jutro na mszy przed ślubem mógłbym się wyspowiadać. Dodam, co myślałem wówczas, ażeby nie zapłacić 10 zł i nie upokarzać się tamtemu słudze Bożemu – gotów byłem spowiadać się chociażby trzy razy, byłoby to dla mnie korzystne i dusza byłaby czysta, bez grzechu, i ślub odbyłby się, i miałbym prawnie nabytą żonę. No i chociaż nie jestem materialistą miałbym 10 zł, które „pieszo nie chodzą”. Liczyłem na trzy korzyści, lecz to mi się nie udało, gdyż solidarność duszpasterzy była tak silna i niezachwiana wiara sługi Bożego, że nie zechciał wyspowiadać mnie. Na kompromis się nie zgodził, więc poszedłem do przyszłych teściów. Kiedy opowiedziałem jak wygląda sprawa, że zgody nie mam, a jutro ślub – zapytano mnie, co ja myślę. Odpowiedziałem stanowczo, że mam zamiar zabrać Nuśkę tak bez ślubu, a jeśli nie wyrażą zgody, to jutro wieczorem wyjadę z drużbami do domu. Przybrana matka żony – Lonia, doradzała mężowi, żeby on poszedł do księdza i uzgodnił, ażeby ten dał ślub dodając jakby moimi ustami Michale, tyś dyrektor szkoły – on ciebie posłucha i pójdzie na ustępstwo dla nas. Pan Majewski wziął laseczkę w ręce i przez sad (nie było to daleko) poszedł do sługi Bożego tuż przed wieczorem. Potem się okazało, że ksiądz ugadał przyszłego teścia, ażeby zawieść list od niego do księdza z mojej wsi. Po pół godzinie wraca teść z listem od księdza i mówi, że tam musimy jechać. Teściowa ciekawska zabiera od męża list i otwiera go nad parującym czajnikiem. Okazało się że list został napisany łaciną. W tej sytuacji zamówiono parę dobrych koni u sąsiada i w drogę, a było to 10 km. Musiałem więc jechać i ja pomimo, iż nie chciałem się z nim spotykać. Po przybyciu na probostwo pan dyrektor poszedł do sługi Bożego sam, a po kilku minutach wrócił i odjechaliśmy do domu weselnego. Do dnia dzisiejszego nie wiem czy ksiądz otrzymał żądane pieniądze, czy też nie. O tym incydencie pamiętam do dzisiaj, jak to wspierano prawa Boskie, a liczę sobie 74 lata. W rok później dochodzę do wniosku, że może da się poprawić swój los w handlu, mając nieco grosza z posagu. W 1935 roku otwieram mały sklep wiejski towarów mieszanych. Jeszcze koło tego interesu nie rozkręciło się pełną parą, a tu wybucha w 1939 roku wojna i przychodzą władze radzieckie. Prywatny handel nie ma racji bytu. No i cóż, zwijam interes i rozglądam się gdzie podjąć pracę. Na początku 1940 roku idę na magazyniera do gorzelni i tam pracuję do chwili rozpoczęcia wojny niemiecko-radzieckiej.

Wspomnienia Mikołaja Zubika cz. I – Dzieciństwo

 Mikołaj Zubik, Pommerzig, Pomorsko, Wspomnienia  Brak komentarzy »
paź 252015
 
Mikołaj Zubik

Mikołaj Zubik

Starsi mieszkańcy Pomorska pamiętają Mikołaja Zubika – wieloletniego społecznika, który zmarł w 1990 roku. W tym roku, 25 lat po śmierci, jego córka Maryla Żurawik udostępniła zapiski i zdjęcia swojego ojca, który będąc na emeryturze od końca lat 70-tych ubiegłego wieku spisywał swoje wspomnienia. Mikołaj Zubik brał także udział w konkursach literackich, część jego wspomnień ukazała się w książce Mój dom nad Odrą i w artykułach gazet.

Pani Maryla Żurawik przekazując zapiski powiedziała: Ojciec na pewno nie miałby nic przeciwko, żeby opublikować jego wspomnienia a nawet byłby zadowolony, że jego wspomnienia ktoś chce czytać.

Jestem wnukiem chłopa pańszczyźnianego, synem małorolnego wieśniaka galicyjskiego. To nic w tym dziwnego, że ojciec mój był człowiekiem niepiśmiennym. Urodziłem się 13.01.1911 roku we wsi Bedrykowce, powiat Zaleszczyki, województwo Tarnopolskie w wielodzietnej rodzinie, byłem piątym dzieckiem, ale nie ostatnim, gdyż po mym przyjściu na świat urodziło się jeszcze trzech członków rodzeństwa. Tak licznej rodzinie wyżywić się z 4-ro morgowego gospodarstwa było nie łatwo w tym czasie. Jak wiadomo kryzys gospodarczy dawał o sobie znać już w pierwszych latach dwudziestego wieku. Świadczy o tym wyjazd setek tysięcy emigrantów z całej Europy w szeroki świat, zwłaszcza do Kanady na poszukiwanie chleba i pracy, tak z zaboru austriackiego, jak i rosyjskiego, również z Bałkanów. Miało to miejsce 1904 – 1913 r. Dopiero wybuch I Wojny Światowej nieco ograniczył wyjazd za chlebem, wstrzymując emigrację, ale wojna pogłębiała niedolę gospodarczą. Głód i niedostatek panoszył się wszędzie jeszcze przez wiele lat po zakończeniu działań wojennych. Wspominam te czasy, gdyż tym samym chcę przekazać potomnym bytowanie i życie mego pokolenia. Po wybuchu I Wojny Światowej władze austriackie otwierają front, którego linia przebiegała przez moją wieś. W tej sytuacji moi rodzice zostali wysiedleni z własnego, skromnego gospodarstwa. Działania wojenne uniemożliwiły uprawę ziemi wieśniakom, a tym samym okolice te skazane były na głód. Dodać należy, że boje tu trwały przez 9 miesięcy. Działo się to w latach mojego dzieciństwa, ale i lata młodzieńcze były trudne, gdyż głód i niedostatek na każdym kroku dawał o sobie znać. Wojska austriackie, które tu stacjonowały ogałacały te miejscowości ze wszystkiego, mężczyzn powoływano do wojska, kobiety ganiane były co dzień do pracy przy budowie okopów i umocnień wojskowych. Starców wyganiano z końmi i wozami na różne prace związane z potrzebami wojska, a wielu z nich nigdy nie powróciło do swych rodzin. Ponad 50% bydła zarekwirowano, a także i drób (kury, kaczki, gęsi). W 1915 r. pod naporem wojsk Mikołaja II Austriacy wycofują się w Karpaty, tu zajmują wygodne pozycje. Ustąpienie frontu niewiele zmieniło na lepsze. Po wyjściu z tych terenów wojsk Franciszka Józefa, ich miejsce zajmują Moskale. Czas mija, a dziatwa galicyjska rośnie bez łyżki mleka – a ja wraz z nimi. Dalsze lata te okolice odwiedzają Petlurowcy, Halerczyki, Bolszewicy, a co gorsze nikt niczego nie daje, tylko wszyscy chcą brać. Na jakiś dłuższy okres czasu utrzymała się władza, jak wówczas mówiono, Bolszewicka. Powołano do życia wówczas władzę – była to władza Rewkomy tzw. wiejskie Rejkom, powiatowe Obłkomy itd. Władze te upoważniły chłopów do zajmowania ziemi folwarcznej, co było dla wieśniaków najważniejsze – wypas bydła na tych gruntach. Lecz niedługo orał chłop ziemię folwarczną, gdyż zaczęła się wojna polsko-bolszewicka, którą się dzisiaj określa jako niepotrzebną. Po jakimś tam czasie granica powstaje między Polską Sanacyjną a Krajem Rad na Zbruczu. Powstają władze Rzeczypospolitej (szlacheckiej). W 1919-1920 r. otwarto we wsi czteroklasową szkołę, w dwóch izbach lekcyjnych. Tu uczęszczałem do szkoły i ukończyłem 4 klasę szkoły podstawowej. W tym czasie powracają dziedzice do swych dóbr, na podstawie jakiegoś tam prawa nakazują chłopom, którzy uprawiają ich ziemię połowę zbiorów z tych pól oddać prawowitemu właścicielowi – dziedzicowi. Po dwóch lub trzech latach pozwolono uprawiać zajęte przez nich wcześniej ziemie, ale zażądano od nich 2/3 plonu. Po dalszych kilku latach dziedzice zdobywali się na inwentarz i przestali dzierżawić ziemię komukolwiek. Płacili fornalom 12 kwintali zboża rocznie, parę kupek chrustu oraz 0,20 ha ziemi pod ziemniaki. Natomiast dorosła panna zarabiała we dworze dziennie 80 groszy, przy cenach: 1 zł kosztował 1 kg cukru. Mężczyzna zarabiał od 1 do 1,20 zł. Ja podrostek mając 15 lat zarabiałem 50 groszy dziennie. W tak niepomyślnych latach w 1927 r. rodzice oddają mnie do warsztatu rzemieślniczego, gdzie miałem zdobyć zawód szewca. Terminowałem u zacnego człowieka i dobrego rzemieślnika, który zatrudniał 5-6 osób. Był nim niejaki Władysław Ryś mieszkający w Zaleszczykach na ulicy Wodnej. Tu terminowałem 3 lata i 10 miesięcy, za co rodzice musieli płacić trzy kwintale zboża rocznie. Termin jest to zdobywanie zawodu. Wyrwany zostałem z domu rodzinnego, koleżeństwa i wolności chłopieńcej we wsi. Teraz znalazłem się w jakby żelaznych kleszczach pod każdym względem – obowiązek, dyscyplina, posłuszeństwo wobec majstra i czeladników, których było aż trzech. Wykonywanie wszelkich poleceń nie tylko majstra, ale i majstrowej oraz czeladników. Już w pierwszym roku budzony byłem o godzinie piątej i wysyłany za miasto po lebiodę dla świń. Myłem podłogi na kolanach ze szczotką w ręku, a nawet smarowałem gliną piec chlebowy, jak również posyłany byłem po zakupy. Wszystkie te czynności trzeba było wykonywać codziennie w oznaczonym czasie i bez szemrania. Uczono nas nie tylko rzemiosła, ale i życia oraz współżycia z ludźmi. Była to szkoła twarda, której się nie zapomina.

Translate »