Na prawym brzegu Odry

Stanisława Mackiewicz

Gdy front rosyjski był już blisko Wilejki to Niemcy powiedzieli wszystkim, że każdy może uciekać gdzie tylko chce. My posłuchaliśmy kolegi ojca, żeby uciekać do lasu w inne miejsce niż my chcieliśmy. Ale najgorzej jest słuchać kolegów. Najlepiej robić coś samemu. Ojca też prawdopodobnie podkablował kolega, gdy go zamknęli do więzienia. Teraz też z tym kolegą źle na tym wyszliśmy. A tam gdzie chcieliśmy my uciekać to było bezpieczniej. Rosjanie albo to byli Ukraińcy zabrali nam konia. Zresztą zabrali nam wszystko. Mieszkanie w Wilejce to spaliło się i zostaliśmy z niczym. Spaliło się mieszkanie i chlewik w którym trzymaliśmy zwierzęta. W tym chlewiku zakopaliśmy też swoje rzeczy, które także spłonęły. Za płytko je zakopaliśmy. W lesie też zakopaliśmy cenne rzeczy i jak po nie przyjechaliśmy to zastaliśmy tylko pusty dół. Ktoś musiał widzieć gdzie zakopywaliśmy. Po tym wszystkim gdy front przeszedł siedziałyśmy na drodze we trzy (siostry), idzie ruski lejtnant i się pyta co wy dziewuszki tak siedzicie? a my na to mieszkanie się spaliło i nie mamy gdzie mieszkać i nie wiadomo gdzie pójść. A on na to chodźcie ze mną, ja wam dam mieszkanie i robotę od razu. Poszłyśmy z nim. Było to nawet nie daleko od tego mieszkania, które się nam spaliło. Faktycznie miał duże mieszkanie – nie wiem po kim. Powiedział że tu będziemy mieszkać, w zamian będziemy mu sprzątać i do tego pracować na stołówce wojskowej. Lejtnant mieszkał w jednym pokoju a nasza rodzina dostała dwa pokoje. Mnie nie chcieli przyjąć do pracy na stołówkę, bo byłam za młoda ale starsze siostry poszły. Ja sobie za to zrobiłam pokoik na strychu. Posprzątałam ładnie i postanowiłam, że tam będę mieszkać. Tydzień tylko mieszkaliśmy na tym mieszkaniu. Przyszli partyzanci i powiedzieli myśmy mieszkali całą wojnę w lesie a wy w mieszkaniu to się teraz wynoście. Zajęli nam mieszkanie. Nie pomógł nawet lejtnant. Ojciec po tym powiedział gdzie my teraz mamy iść? Idziemy zobaczyć jak wygląda nasza gajówka w lesie.

Przyszliśmy na miejsce ale gajówka była spalona. Została tylko spora stajnia gdzie trzymaliśmy konia. Ojciec wyciął okna i drzwi w ścianach tej stajni i zrobił tam mieszkanie. Brat naciął takich nie za grubych drzew które połupał na pół i zrobił z tego podłogę. Mieliśmy owce i jedną dużą świnię, które nam się ostały. Tą świnię pędziliśmy z Wilejki i nie chciała wejść na most. Nie umieliśmy jej przegonić na drugą stronę. Mówiliśmy mamie zostawmy tą świnię ale mama kazała ją przepędzić na drugą stronę rzeczki. Namęczyliśmy się niemiłosiernie ale ją przepędziliśmy. Gdy była już na drugiej stronie patrzymy a tu partyzanci idą. Mówimy pewnie nam teraz tą świnię zabiorą i faktycznie chcieli nam ją zabrać ale jeden z nich był dobrym człowiekiem i mówi do reszty tych partyzantów po co wam teraz ta świnia jak jest upał i mięso zaraz się zepsuje. Zostawili nam tą świnię.

Brat z kolei kiedyś poszedł paść owce do lasu a u nas wilków było mnóstwo. I jakoś tak te wilki krążyły, że odłączyły owce od brata a było ich chyba z 18. Chodziliśmy po lesie i szukaliśmy owiec kilka dni ale znajdywaliśmy tylko gdzieniegdzie pogryzione skórki z owiec. Wszystkie wilki zjadły. Ruscy żołnierze mówili że oddaliśmy owce polskim partyzantom do zjedzenia, a my przecież przez całą wojnę polskich partyzantów nie widzieliśmy tylko samych ruskich.

W międzyczasie rozpoczęły się zapisy na wyjazd do Polski. Nawet te zapisy prowadził jakiś dalszy kuzyn ojca. Chcieliśmy wyjechać do Polski, bo mieliśmy już dosyć tych Ruskich a ojciec w szczególności. Ojciec zapisał się zaraz w pierwszej turze żeby przygotowali nam papiery do wyjazdu. Niestety nie wyjechaliśmy z główną grupą repatriantów, bo w Brodach był już mój kuzyn. Od siostry mamy syn. Mama była z bliźniaczek, więc to był taki bliski kuzyn. Nazywał się Wacław Jagiełło.

Byliśmy już spakowani w wagonie do wyjazdu ale postanowiliśmy że chcemy jechać do Wacława. Nasz wagon odłączyli, bo cały transport jechał gdzie indziej.

Przez to bardzo długo jechaliśmy do Brodów. Co chwilę nas gdzieś odłączali i stawiali na bocznicę. Jak wyjechaliśmy w połowie grudnia 1945 roku to w połowie stycznia 1946 roku byliśmy w Brodach. Święta spędziliśmy w wagonie. Do tego jak wyjeżdżaliśmy z Wileńszczyzny to tam już zaczęła się ostra zima i dużo śniegu było a tu przyjechaliśmy to śniegu nie ma i ciepło. W 1946 roku w Brodach była lekka zima. A my z Wilejki piękne sanie przywieźliśmy. Pociąg przyjechał do Krosna i ojciec mówi śniegu tutaj nie ma, wozu nie mamy a sani koń nie będzie ciągnął jak nie ma śniegu. Zostawiliśmy sanie w Krośnie na stacji, co cięższe włożyliśmy na konia i pieszo z Krosna przyszliśmy do Brodów. Później bardzo żałowaliśmy, że te sanie zostawiliśmy, bo jak śnieg spadł to nie mieliśmy sani. A naprawdę były to piękne sanie. Ładnie zdobione. Przywieźliśmy je aż do Krosna i tam je na stacji zostawiliśmy. Później szwagier Pikuła zrobił sanie i na nich robiliśmy kuligi.

W Krośnie poszliśmy do PURu gdzie udzielano pomocy repatriantom takim jak my. Tam dostaliśmy paczki UNRowskie. Mogliśmy też zostać w Krośnie, bo tam też było dużo pustych mieszkań i domów. Nie wszystko było jeszcze pozajmowane. Ale mama się uparła, że chce jechać do siostrzeńca. Ojciec z kolei nie był taki, że się przeciwstawiał matce. Zajęliśmy w Brodach dom i gospodarkę 10-cio hektarową i tak pracowaliśmy. Mogliśmy po jakimś czasie się przenieść gdzie indziej ale rodzice jakoś się już przyzwyczaili i tak zostaliśmy w Brodach.

Razem z nami przyjechała do Brodów także moja przyszła teściowa z synem, który później został moim mężem. Moja teściowa była też teściową Wacka Jagiełły. Przywieźliśmy ze sobą konia, byka, krowę, owce i świnie a teściowa nie miała nic i ich dołączyli do naszego wagonu.

Gdy przyjechaliśmy to nie mieliśmy co zwierzynie dać jeść. Niemcy mieli dużo stodół z sianem i zbożem ale większość była spalona. Te co zostały to pełne były snopków żyta. Nasza rodzina poszła do jednej z takich stodół, żeby namłócić trochę żyta dla konia. Nawet cepa nie mieliśmy tylko tak ręcznie uderzaliśmy snopkami o co popadnie, żeby coś wymłócić. Namłóciliśmy dwa worki i przyszedł sołtys, który nam zabrał te worki.

W Brodach poszłam także do szkoły na kurs wieczorowy, żeby mieć skończone 7 klas. Ten kurs trwał tylko kilka tygodni. Wacek Pluto był kierownikiem. Liszyk nauczycielem ale świadectw tutaj nie wystawiali. Po świadectwo trzeba było jechać do Krosna Odrzańskiego.

Ludzie po wojnie byli bardziej zżyci ze sobą. Często organizowano potańcówki. Na początku chodziliśmy też nad Odrę na salę. Marynarze na Odrze się zatrzymywali i przychodzili tańczyć. To były potańcówki. Jak muzyka zagrała to nogi same do tańca szły.

Moja mama została akuszerką i w latach 50 i 60-tych wielu dzieciom „pępki zawiązała”. Nie uczyła się nigdy odbierania porodów, ale kto ją poprosił to szła i odbierała dzieci.

1 sierpnia 1948 roku jako pierwsza wzięłam ślub w kościele w Brodach. Ślubu udzielił mi ksiądz Hura.

Mąż, jeszcze gdy był kawalerem to wstąpił do partii a ja powiedziałam, że nie chcę mieć męża partyjnego. Wtedy poszedł na zebranie, gdzie rzucił przewodniczącemu na głowę legitymację i powiedział zapisałem się do partii, bo mieliście dać mi krowę a daliście kozę. Rzucił tą legitymacją i poszedł. Po tym przewodniczący oskarżył go i za to wzięli go do wojska do kompanii karnej. Dwa lata służył w tej kompanii karnej. A byliśmy już wtedy małżeństwem. Pojechałam do niego na przysięgę do Kamiennej Góry i ci mężczyźni co byli w normalnym wojsku to załatwiali żoną noclegi i mogli spędzić z rodzinami trochę czasu a tych z kompanii karnej to zaraz po przysiędze zapakowali na samochody i wywieźli do Miroszowa.

Później życie dalej płynęło. Urodziłam dzieci. Zmarli moi rodzice, mąż i najmłodszy brat. Teraz mieszkam otoczona dziećmi i wnukami. Spotykam się też z rodzeństwem i czasami lubimy powspominać stare czasy.

Adam

Mołodeczno na przedwojennej widokówce (źródło zdjęcia wikipedia.pl)

Wybuch wojny we wrześniu 1939 roku pamiętam bardzo dobrze. Nie poszliśmy do szkoły we wrześniu, bo trzeba było pomagać rodzicom przy pracach na gospodarce. W międzyczasie 17 września wybuchła wojna. Pamiętam, że samoloty latały po niebie jak szalone ale żadnych walk nie było. My dzieci w tym dniu akurat krowy paśliśmy i przyglądaliśmy się samolotom. Po jakimś czasie do nas na gajówkę przyszli rosyjscy żołnierze. Siostra Leokadia jak zobaczyła żołnierzy to ze strachu do szafy się schowała. Żołnierze weszli do nas do domu i zaczęli robić rewizję mieszkania. Otworzyli też szafę i siostra im z tej szafy prosto w ręce wpadła. Z boku mogło to wyglądać śmiesznie ale za takie ukrywanie się mogli ją zastrzelić i całą rodzinę też.

Ale czego szukali i po co przyszli to nie wiem. Przeszukali dom, trochę bałaganu zrobili i poszli. Do szkoły w 1939 roku już więcej nie poszliśmy. Miałam skończone tylko dwie klasy z polskiej szkoły.

W zimie 1940 roku zaczęły się wywózki polskich rodzin na Sybir. Nas też mieli wywieźć i czekaliśmy na ten makabryczny dzień. Ale cud sprawił, że nas nie wywieźli. Dokładnie nie pamiętam co było tego powodem. Jechali już po nas ale po drodze spotkali znajomego Żyda, który pilnował ludzi albo sam pracował w lesie. Zapytali się go o naszego ojca, co to za człowiek? A on odpowiedział, że to bardzo dobry człowiek. Zawrócili i nie przyjechali po nas. Opatrzność nad nami czuwała. Może też dlatego, że mieszkaliśmy w lesie daleko od wioski nie chciało się Rosjanom po nas jechać. Po tym ojciec dalej był gajowym. Nie pamiętam czy pracował dalej dla Pana czy dla Rosjan. Wiem tylko, że Pan nie przeżył wojny, mogli go zabić Rosjanie, albo później Niemcy. Wielce prawdopodobne także, że mogli go wywieźć na Sybir i tam zginął.

Po za tym za Rosjan nie widziałam rozstrzeliwań polskiej czy białoruskiej ludności ale w lesie czasami było pełno trupów. Były nie pochowane albo tylko lekko ziemią przysypane, tak że wilki je zaraz wyciągały. Ojciec często jeździł i chował te ciała, których wilki nie rozszarpały. Kto zabił tych ludzi i co to byli za ludzie – tego nie wiem.

W czasie wojny chciałam chodzić do szkoły. Kiedyś w lesie z bratem Stanisławem spotkaliśmy mężczyznę, który pilnował ludzi przy wyrębie drzew. Zaczęliśmy z nim rozmawiać. Napisał nam litery ale nie ruskie tylko białoruskie. Po tym z bratem postanowiliśmy iść do szkoły. Rodzice chyba nawet o tym nie wiedzieli. Sami się wybraliśmy do szkoły do Poniatycz. Nikt nas nawet nie odprowadził. Przyszliśmy z bratem do szkoły. Nauczyciel zapytał się, do której klasy idziemy. Powiedziałam że do trzeciej. Ja miałam dwie klasy w polskiej szkole skończone a brat tylko jedną . Nauczyciel przyjął nas do trzeciej klasy. Akurat w ten dzień dzieci pisały dyktando (diktioszka). My z bratem też musieliśmy napisać to dyktando. Oczywiście dyktando było po białorusku. Ja jak nie wiedziałam gdzie jaką literę wstawić z białoruskiego alfabetu to pisałam polską. A brat w ogóle nie umiał białoruskiego i napisał całe dyktando po polsku. Gdy nauczyciel sprawdził dyktanda to jego było całe czerwone od błędów. Po tym nauczyciel zostawił mnie w trzeciej klasie a brata przesadził do drugiej. I tak skończyłam trzecią klasę w białoruskiej szkole.

Panowanie Rosjan trwało ponad 1,5 roku i po nich wkroczyli Niemcy. Walk także nie pamiętam, bo Niemcy zaatakowali Związek Radziecki z zaskoczenia i Armia Czerwona na naszych terenach szybko się wycofała. Po paru dniach na gajówkę przyjechali Niemcy. A my mieliśmy przy gajówce świnie. Takiego dużego (rabe) wieprza i maciorę co się dopiero oświniła z malutkimi prosiakami. W lato nie trzymaliśmy świń w chlewie tylko mieliśmy zrobioną zagrodę na dworze. Były to duże czarno-białe świnie. Niemieccy żołnierze przyjechali ciężarówką. W rękach trzymali karabiny gotowe do strzału. Weszli do zagrody ze świniami i zamiast tego wieprza to zabrali maciorę od tych małych prosiaków. Musieli się pomylić. Wsadzili na samochód i odjechali, a prosiaki zostały bez matki. Nikt z naszej rodziny nie miał odwagi wytłumaczyć Niemcom, że pomylili świnie. Musieliśmy karmić prosiaczki smoczkiem ale udało się wszystkie uratować. Żal nam było, że Niemcy nam zabierają świnię ale mogli przynajmniej zabrać tego wieprza. Mniej problemów by było. Po tym Niemcy bardzo rzadko do nas przyjeżdżali ze względu na odległość. Oczywiście Niemcy nałożyli na nas przymusowe dostawy mięsa, zboża, mleka i jajek, które trzeba było za darmo oddawać. Podczas okupacji niemieckiej nie chodziliśmy do szkoły.

Początkowo oprócz tych przymusowych dostaw nie odczuwaliśmy szczególnie przykro niemieckiego panowania. Nawet ojciec po wkroczeniu Niemców dalej był gajowym.

Gajówka schowana głęboko w lesie uchroniła nas od częstych wizyt Niemców ale za to zachęcała partyzantów do odwiedzin. Partyzanci przywozili nam mąkę, żeby im chleb upiec. Na gajówce mieliśmy też parową łaźnię. Partyzanci przychodzili do naszej łaźni się kąpać.

Nasza rodzina znalazła się między młotem a kowadłem. Partyzanci kazali sobie pomagać. Gdyby ojciec się na to nie zgodził to by zabili całą naszą rodzinę. Partyzanci byli bezwzględni. Z drugiej strony natomiast groziła nam śmierć ze strony Niemców, gdyby dowiedzieli się, że udzielamy pomocy partyzantom.

Adam