Wspomnienia Antoniego Salwy cz. I – wywózka na Sybir

Herb Archangielska

Przylep pod Zieloną Górą 8 lutego 2014 roku. Sobotnie przedpołudnie. Tegoroczna zima była nadzwyczaj ciepła i tak też było tego dnia. Prawie bezchmurne niebo i kilka jeśli nie kilkanaście stopni Celsjusza powyżej zera. Drzwi otwiera synowa Pana Antoniego. Siadamy przy stole nad gorącą herbatą. Pan Antoni, smukły i elegancko ubrany starszy pan, zaczyna opowiadać o swojej młodości, która mogłaby być scenariuszem niejednego filmu.

Nazywam się Antoni Salwa i urodziłem się 20 września 1925 roku w kolonii Straszów w bardzo dużej wiosce Dmytrów w powiecie Radziechów w województwie tarnopolskim na terenie dzisiejszej Ukrainy. Jako dzieciom opowiadano nam, że na tej kolonii kiedyś straszyło i dlatego nazywa się Straszów.

Moja matka miała na imię Anna a ojciec Bartlomiej. Miałem troje starszego rodzeństwa. Dwie siostry Józefę (1916), Wiktorię (1922) i brata Władysława (1914). Ja byłem najmłodszy.

Rodzina żyła z rolnictwa. Dokładnie nie pamiętam ale mieliśmy od 5 do 10 hektarów ziemi.

Ojca w ogóle nie znałem bo zmarł w lipcu 1925 roku – dwa miesiące przed moim urodzeniem.

Przed wojną chodziłem do szkoły do Dmytrowa, gdzie skończyłem 4 klasy. Po szkole pomagałem na gospodarce – najczęściej pasłem krowy.

Wybuch wojny we wrześniu 1939 roku nie utkwił mi mocno w pamięci. Pamiętam, że rosyjskie samoloty zrzucały ulotki, żeby Polacy się poddawali. Później Rosjanie weszli ale żadnych walk nie było. Nie było tez żadnych mordów ani rozstrzeliwań. Jedynie w kolonii utworzył się komitet, który chodził na zebrania do Dmytrowa, gdzie dowiedział się, że z Polakami będzie źle i tak też się stało, bo wywieźli nas na Sybir.

10 lutego 1940 roku wywieźli mnie z bratem na Sybir. Była wtedy bardzo ostra zima. Przyjechali po nas w nocy i kazali zabrać najpotrzebniejsze rzeczy. Władek wziął ziemniaki, które już na stacji się rozeszły. Zapakowali nas na sanie, które ciągnął jeden koń i powieźli na stację. Sanie po drodze z nami się przewróciły. I Władek mówi do Ukraińca, który nas wiózł jadę w poniewierkę a Ty mnie już tutaj poniewierasz?

Na Syberię wywieźli całą kolonię Straszów, oprócz mojej matki, która zmarła w Dymitrowie w styczniu 1940 roku tuż przed samą wywózką na Sybir.

Także moje siostry nie były na Syberii. Józefy nie wzięli a Wiktoria uciekła w tym czasie jak zabierali na Sybir. Mówiła mi, żebym z nią uciekł ale ja nie chciałem i na Syberii byłem tylko z bratem.

Załadowali nas do bydlęcych wagonów i wywieźli na Sybir do lasów archangielskich. Nie pamiętam dokładnie ile czasu tam jechaliśmy ale na pewno było to kilkanaście dni. Po przybyciu na miejsce zakwaterowali nas do drewnianych baraków, gdzie były w zasadzie tylko prycze i pełno pluskiew oraz wszy. Tam drzewo rosło, a w środku tego drzewa były pluskwy. Była to prawdziwa zmora tamtego rejonu. Przez pierwsze dni na Syberii mieliśmy straszną biedę i głód ale z bratem poszliśmy do pracy przy wyrębie drzew i jego obróbce. Wtedy też dostaliśmy pierwsze wypłaty za naszą pracę i mogliśmy iść na stołówkę kupić jedzenie. Na stołówce był chleb, a czasami można było kupić nawet makaron z kiełbasą. Po wybuchu wojny w 1941 roku między Niemcami a Rosją nasze jedzenie pogorszyło się. Dostawaliśmy tylko przydział 800 gram chleba na głowę i nie zawsze można było też ten chleb dostać. Do tego kombinowało się na różne sposoby, żeby zdobyć coś do jedzenia. Ogólnie jeżeli chodzi o głód to nie mieliśmy się aż tak źle na Syberii. Brat Władek był dorosły a ja mimo że miałem tylko 15 lat to też pracowałem jak dorosły mężczyzna. Na Syberii było tak, że jak się pracowało to się nie zginęło. Najgorzej miały rodziny z dziećmi, bo tam dorośli musieli utrzymywać swoje dzieci, które były za małe, żeby pracować. A najgorzej było, gdy w takiej rodzinie ktoś z dorosłych się rozchorował, Wtedy często z głodu umierała cała rodzina. Ja z bratem nie mieliśmy nikogo na utrzymaniu i to co zarobiliśmy było dla nas. Tak się też szczęśliwie złożyło, że razem z bratem dostaliśmy dosyć lekkie prace. Władek traczkę rżnął. A mnie zabrał jeden z dziesiętników i powiedział ty Salwa będziesz u mnie pracował i zrobił mnie brakarzem lasów. Moim zadaniem było sortowanie ściętego drzewa na 1, 2, 3 gatunek itp. Ja miałem fajnego dziesiętnika. Czasami nie chodziłem do lasu a pisał, że byłem albo normy większe pisał niż wyrobiłem. Ale za to pożyczki ode mnie brał. Inni mi mówili jak będzie oddawał to nie bierz, bo może już nie być taki dobry dla Ciebie. I nie brałem. W 1941 roku przenieśli mnie do innej pracy, gdzie ciąłem tzw. bałwanki czyli surowe kawałki drzewa o określonych wymiarach i kształcie. Te bałwanki miały 4 cm grubości i trafiały do fabryki, gdzie robiono z nich już właściwe kolby do karabinów. Potem awansowałem i woziłem bałwanki na stację oddaloną o jakieś 18 kilometrów.

Adam